کتاب آب، عدالت و امنیت صدیقه نصری نشر دانشگاه مفید

هدف اصلی كتاب بررسی تأثیر سیاست‌های توسعۀ پایدار و عدالت محیط‌زیستی با تأکید بر مدیریت منابع آب بر امنیت ملّی است. فرض بر این است که با تکیه بر سیاست‌گذاری توسعۀ پایدار، استفاده از مدل مدیریت جامع منابع آب و رعایت عدالت محیط‌زیستی می‌توان منازعه‌ها بر سر منابع آب در ایران را کاهش داد و از اوج‌گیری بحران‌ها و تهدیدهای امنیت ملّی جلوگیری کرد. توجه بیشتر به سیاست‌گذاری توسعۀ پایدار، و مدیریت بهینه منابع آبی جهت ارتقای امنیت ملّی پیشنهاد می‌شود.

کتاب «آب، عدالت و امنیت» کوششی قابل توجه در راستای گسترش مطالعات مربوط به آب و افزایش آگاهی‌های عمومی در این موضوع بسیار مهم است. در این کتاب با تاکید بر هیدروپلتیک و تاثیر آن بر منازعات آبی و با اشاره به نمونه‌های موردی، آثار آن‌ها بر امنیت ملی توضیح داده می‌شود. با توجه به اینکه ادبیات موجود در این حوزه به نقش عدالت محیط زیستی و توسعه پایدار بر امنیت ملی را با تکیه بر مدیریت منابع آبی مورد بررسی قرار دهد.

محیط‌زیستی با تاکید بر مدیریت منابع آب بر امنیت ملی است. فرض بر این است که با تکیه بر سیاست‌گذاری توسعه پایدار، استفاده از مدل مدیریت جامع منابع آب و رعایت عدالت محیط‌زیستی می‌توان منازعه‌ها بر سر منابع آب در ایران را کاهش داد و از اوج‌گیری بحران‌ها و تهدیدهای امنیت ملی جلوگیری کرد.

از موضوعاتی که کتاب به طور مفصل به آن پرداخته مشکلات کمبود آب و تاثیر آن در محیط زیست است. به دلیل ایرادهایی که به گزارش پایداری محیط زیست از سوی صاحب نظران و محققان سراسر جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه در سال 2005 مطرح شد، شاخص‌ها و متغیرها مورد بازنگری قرار گرفتند. گزارش مزبور در سال 2006 با عنوان گزارش «شاخص عملکرد محیط زیستی» بر اساس متغیرها و شاخص‌های جدید منتشر شد. این شاخص که روشی برای کمی‌سازی عملکرد محیط زیستی و حیات اکوسیستم و شش گروه مولفه‌های سیاست‌گذاری در چارچوب 16 شاخص است.

موضوعات محیط زیستی در اواخر قرن بیستم به حوزه فعالیت و نگرانی ملی و بین‌المللی تبدیل شد. بسیاری از مشکلات محیط زیستی، ملی و برخی بین‌المللی یا جهانی هستند و برای حل آن‌ها، فعالیت‌های سیاسی بین‌المللی لازم است. تقریبا تمام موضوعات محیط زیستی با فرایندهای اقتصادی و سیاسی جهانی شدن ارتباط دارند.

از اواخر دهه 1960 م، آگاهی درباره موضوعات محیط زیستی و توجه به آن‌ها بیشتر شد و همچون تهدید جدیدی بر نگرانی کشورها افزود. از دهه 1970 م به بعد، نهادها و رژیم‌های مدیریت بین‌المللی محیط زیست توسط بسیاری از دولت‌ها ایجاد شده‌اند و در فعالیت‌های متمرکز بر تدوین و اجرای این رژیم‌های مدیریت بین‌المللی محیط زیست توسط بسیاری از دولت‌ها ایجاد شده‌اند و در فعالیت‌های متمرکز بر تدوین و اجرای این رژیم‌ها، انواع بازیگران و فرایندها نقش دارند.

از اواخر دهه 1980 به ویژه پس از اجتماع سران کشورهای عضو کنفرانس توسعه اقتصادی ملل متحد در سال 1992، بسیاری از فرایندهای سیاسی بین‌المللی که با موضوعات توسعه و محیط زیست و نیز با مفهوم نوین توسعه پایدار پیوند دارند، ظاهر شدند.

اما به اعتقاد نویسنده کتاب، عامل دیگری که مشکلات محیط زیستی را در پی داشته است رشد اقتصادی و رشد شهرنشینی است که باعث نیاز روزافزون به انرژی شده است. به اعتقاد نویسنده مهم‌ترین دلیل مطرح ساختن چنین فرضیه‌ای، آمار رشد جمعیت و مصرف انرژی است. نتایج بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از منابع طبیعی جهان، رشد صعودی داشته و در بسیاری از نواحی استفاده از این منابع بر رشد جمعیت پیشی گرفته است.

این کتاب، با هدف چیستی،چرایی و چگونگی چیرگی بر چالش‌های بر آمده از سیاست‌های شتابان توسعه و نبود عدالت محیط زیستی در مدیریت منابع آب، تاثیر آن بر امنیت ملی را بررسی کرده و فرض خود را بر این اساس استوار ساخته است که با تکیه بر سیاستگذاری توسعه پایدار، استفاده از مُدل مدیریت جامع منابع آب و رعایت عدالت محیط زیستی می‌توان منازعات بر سر منابع آب در ایران را کاهش داد و از اوج‌گیری بحران‌ها و تهدیدهای امنیت ملی جلوگیری کرد. پس از پیشگفتار، کتاب در هفت فصل دسته‌بندی شده است که در فصل اول با پرداختن به کلیات تعاریف موضوع و پیشینه ادبیات آن خواننده را با کلیات و مبانی نظری این حوزه آشنا می‌کند. در فصل دوم سیاست‌گذاری‌های توسعه پایدار در ایران را با توجه به عملکرد کشور در بخش محیط زیست بررسی کرده و در ادامه، فصل سوم به چیستی عدالت محیط زیست و چگونگی تاثیر آن بر منازعات پرداخته و نمونه‌های بی‌عدالتی در سطوح مختلف محلی، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌پردازد. فصل چهارم مقوله امنیت ملی و تاثیرپذیری آن از توسعه ناپایدار و بی‌عدالتی و فصل پنجم هیدروپلتیک و نمود آن بر منابع آبی داخلی و فرامرزی را توصیف و تحلیل می‌کند و در پایان الگوی مدیریت جامع منابع آب در ایران را به‌عنوان راهکار پیشنهادی تحلیل و توصیف می‌کند.