کتاب نگاهی به عصر فتحعلی شاه نشر کنکاش

تاریخ و ادبیات دو مقوله، علم و دانشی است که در هم تنیده شده است.

اگر ادبیات را ندانیم، تاریخ را هم نمی فهمیم و اگر تاریخ را ندانیم، ادبیات را نیز ندانسته ایم.

با تاجگذاری فتحعلی شاه، تاریخ معاصر ایران شروع می شود، دوره ای که در آن ایران وارد چرخه و بازی های بین المللی شده و از طرفی جنگ های خانمان سوزی قسمتهایی از کشور ما را جدا کرد. یکی دیگر از خصیصه های عصر فتحعلی شاهی، وجود حکام مختلفی بود که اکثرا فرزندان و بستگان فتحعلی شاه بودند که به دلیل نزدیکی به دربار و شخص شاه، از هیچ ظلم و جنایتی فرو گذاری نمی کردند.

در این عصر یکی از شاعران گم نام آن عصر، هجو نامه ای علیه شاه قاجار در بحر طویل سرایید. که گرد و خاک زیادی به پا کرد. وزن شعری این دیوان کوچک 10 بندی بحر طویل است، باب و بحری که خواندن آن را با دقت و نکته بینی بیشتری مواجه می کند.

بحر طویل» شعری را گویند که از تکرار غیر محدود پایه‌های عروضی ساخته شود و در حقیقت٬یک تفنن ادبی است که گاهی شعرا در آن طبعی آزموده و به آن صورت٬ مطایبات و فکاهیاتی را به نظم آورده‌اند. در تعزیه‌ها و نوحه‌سرایی‌های قدیم نیز این شیوه٬ ضمن محاورات و تقریرات٬ به کار رفته‌است.

دیوان شعر مرحوم محمد علی فرخی سال ها پیش توسط انتشارات حافظ چاپ شده شده است، و ما به دلیل اینکه سال ها پیش این کتاب فقط به صورت کتابچه ی کوچکی چاپ شده بود در صدد برآمدیم تا ضمن نگاهی به عصر فتحعلی شاه قاجار این دیوان را مجددا به چاپ برسانیم.

مرحوم محمد علی بروجنی متخلص به فرخی از شعرای معروف بروجن است. او در سال ۱۱۹۰ در بروجن در خانواده ای معمولی و عادی از نظر ثروت بدنیا آمد پس از گذراندن دوران طفولیت ضمن کار و فعالیت برای امرار معاش بکار شاعری رغبت نشان داد و آثار جالب و زیبایی نیز به زبان محلی و هم بزبان فارسی از خود به یادگار گذاشت. اشعار او را مردم هم ولایتی او می خواند و لذت می برند و به روح بزرگش درود می فرستند. شادروان فرخی در سال۱۲۴۰ قمری در سن ۵۰ سالگی بدرود حیات گفت. اینک به منظور آشنائی با آثار و سبک او دیوان، بحرالطویل را که در زمان فتحعلی شاه سروده است را می بینیم.

آنچه درباره این مرد قابل ذکر است این است که بحرالطویل مورد بحث را شاعر در تهران در تکثیر و چاپ نموده و بین مردم منتشر کرده است. از قضا نسخه ای از آن دیوان به دست دربار و شخص فتحعلی شاه می رسد و شاه دستور می دهد که این مرد جسور و شاعر بی باک را زنده به حضور او بیاورند. شاعر هنگامی که از این قضیه مطلع می شود متواری شده و به روستای بلداجی (شهر بلداجی امروز در بروجن و استان چهارمحال و بختیاری) پناه می برد. مأموران پس از جست و جو او را دستگیر و عازم تهران می شوند در هنگام عبور از بروجن شاعر به عنوان آخرین خواهش درخواست می کند که به او اجازه دهند شب را با فرزندانش به سر برد که ماموران با خواهش او موافقت می کنندد. شب مأموران او را زیر نظر می گیرند یکی از نگهبانان می گوید در سپیده دم شاعر را دیدم که از اطاق بیرون رفت و پس از وضو به خواندن نماز مشغول شد. و با صدای بلند و در حال تضرع از خدا خواست که اگر شایسته کشته شدن و مردن است به دست جلادان شاه این کار انجام نگیرد و بعد از راز و نیاز فراوان به بستر می رود صبح پس از طلوع آفتاب هنگام حرکت فرا می¬رسد اما شاعر همچنان در خواب مانده است. برای بیدار کردن او به بالین او می روند و معلوم می شود که شاعر به طور افسانه واری جان به جان آفرین تسلیم کرده است. مراتب به وسیله چابک سواران بعرض شاه می¬رسد. دستور میآید که او را بخاک بسپارند و چنان می شود که خود شاعر از خدا آن را خواسته بود. متاسفانه از محل دفن مرحوم فرخی اطلاعاتی به دست نیامده است.