کتاب نمایش معنا نشر صاد

انسان به‌مثابهٔ موجودی اندیشمند و ماهیتاً اجتماعی، برای ایجاد ارتباط با واقعیات پیرامون و درعین‌حال ادراک و تحلیلشان، نیازمند توسّل به ساختاری نظام‌مند به نام زبان است. این ساختار، ازیک‌سو با بهره‌گیری از نشانه‌های زبانی و در قالب روایات، امکان بیان و انتقال مفاهیم ادراک‌شده را برای انسان فراهم می‌آورد و ازسوی دیگر، به او در خوانش و کسب مفاهیم از روایاتی که دریافت می‌کند، یاری می‌رساند. به دیگر سخن، برای ردیابی و جست‌وجوی منشأ پیدایش زبان و گسترهٔ وسیع انواع آن، باید به مبادی ظهور اندیشه در جوامع انسانی مراجعه کرد.

توانایی به‌کارگیری صورت‌بندی‌هایی متنوّع از زبان که محصول تنوّع در گستره و تفاوت در عملکرد نشانه‌های زبانی است، موجب می‌شود که انسان از این برساختهٔ خود، درجهت ایجاد روایات و ارتباط با پدیده‌ها در سطوحی مختلف بهره ببرد. به عبارتی، انسان برای فهم و انتقال مفاهیم حاصل از ادراک، واقعیات پیرامونی‌اش را ازطریق زبان بازسازی می‌کند و بدین‌ترتیب به موازات جهان واقعی، دست‌به‌کار آفرینش جهانی مجازی می‌شود که در آن، صورت‌بندی‌های متنوّع زبانی، با وام‌گیری از اشکال گوناگونی از نشانه‌ها همچون آواها، ایماواشارات، تصاویر، حرکات و واژه‌ها، پدیده‌های ادراک‌شده از جهان واقع را نمایندگی می‌کنند.

ازاین‌رو نه‌تنها دلایل ظهور نماد و رمز در ساختار زبان شفاهی و آفرینش متونِ معناگرا و مکتوبِ نمادین و رمزی، بلکه زمینه‌های ابداع زبان نمایش و ظهور آن در مناسک اوّلیه و اَعمال آیینی- به‌مثابهٔ زبانی موجز با قابلیت بازنمایی و انتقال مفاهیم ذاتاًمعنایی، ازطریق رفتارهای نمایشی- را نیز می‌توان در بنیادهای جهان‌بینی جوامع باستان ردیابی کرد.

به بیان دیگر، از منظری زبان‌شناختی، آنچه از تجربیات و تلاش‌های طولانی و مستمر جوامع انسانی برای پیوند میان دو ساختارِ اسطوره و زبان برایمان به یادگار مانده است، در واقع میراثی است که امروزه در حوزهٔ ادبیات و نمایش از آن تحت عنوان ادبیات عرفانی/ رمزی و آیین یاد می‌کنیم.

این کتاب در تداوم تلاش ادیبان، متفکّران و فرهیختگان گران‌قدری که آثار پربارشان موجبات معرّفی این میراث شگفت‌انگیز ادبی و آشنایی با نمونه‌های ارزشمند آن در حوزهٔ ادبیات فارسی را فراهم آورده؛ درپی آن است تا با بررسی سیر تطوّر اندیشهٔ انسانی و نقش اَشکال گوناگون زبان در بیان آن، به تحلیل فرایند و چگونگی تأثیر معرفت انسانی بر آفرینش انواع متون رمزی بپردازد؛ تحلیلی نشانه‌شناختی از زبان متون رمزی اعم از شفاهی، مکتوب و نمایشی ارائه دهد و سپس تداوم حضور مبانی هستی‌شناختی و تعیّنات نشانه‌شناختی ناشی از آن در مناسک و آیین‌ها - به‌مثابهٔ اشکال بنیادین زبان نمایش- را در شیوهٔ اجرای نمایش‌های شرقی موردبررسی قراردهد تا از این طریق، با اتکا به پیوند مبانی هستی‌شناختی متون رمزی ادب فارسی با فرهنگ تصویری و اشکال آیینی نمایش در فلات فرهنگیِ ایران‌زمین، به کسب شیوه‌ای کاربردی برای اقتباس، نمایشی‌کردن و اجرای گنجینهٔ گران‌بهای متون ادبیات رمزی/ نمادین این سرزمین نائل آید.

ازآنجاکه هدف این کتاب بررسی و تحلیلِ شیوهٔ اقتباس از متون نمادین و رمزی ادبیات فارسی ازطریق فهم بنیادهای معرفتی، اخذ ایده‌های معنایی و انتقال وفادارانهٔ آن‌ها به متون نمایشی در دو حوزهٔ اجرا و نگارش است، در فرآیند پژوهش، مراجعه به مباحث هستی‌شناسی، شناخت‌شناسی، زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی، معناشناسی، روایت‌شناسی و داستان‌نویسی در عینِ تشریح برخی نظریه‌هایِ معاصر به‌ویژه از منظر علوم شناختی، لازم می‌نمود. لذا آنچه دراین‌باره در طول کتاب ارائه می‌شود، شرحی است تا حدّ کفایت ضروری و در پیوند با مقصودِ نهایی کتاب و در جهت مخاطب قراردادن علاقه‌مندان رشته‌های نمایش و سینما، دست‌اندرکاران نگارش و اجرایِ نمایشی و پژوهشگران حوزهٔ ادبیات و فولکلور. ضمناً در طول متن و در ارتباط با ارجاعات، چه ترجمهٔ متون از منابع غیرفارسی و چه اشارات مربوط به منابع فارسی، خود مواردی را به شکل تأکید [ ] یا پانویس، به قصد روانیِ خوانش، اطلاع از جزئیات یا فهم دقیق‌تر مطالب ارائه داده‌ام.

مُصرّانه لازم می‌دانم نهایت قدردانی و امتنانم را نسبت به همکاران گران‌قدر و فرزانه‌ام جناب آقای میرشمس‌الدّین فلاح‌هاشمی و جناب آقای پرویز شیشه‌گران برای همراهی و مساعدت در انتشار این کتاب ابراز نمایم.