کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر درباره چیست؟

کتاب انسان خردمند پنجره‌ای از شناخت انسان و تکامل او را به سوی بشریت باز کرد که گویی پنجره‌ای پنهان از زوایای مختلف تکامل بشریت بوده است که تاکنون کمتر به این زبان از آن سخن گفته شده است. مهارت نووال روح هراری در این کتاب نه کشفِ و ارائه نظریات زیست‌شناسی و تاریخی است بلکه مهارت قصه‌گویی او است. او با کمک گرفتن از نظرات زیست‌شناسان، جامعه‌شناسان و مورخان سعی در تبیین نظریات خود درباره تکامل انسان و هموساپینس دارد.

کتاب انسان خردمند به محض انتشار در کشورهای مختلف غوغایی مثال‌زدنی برپا کرد و در بسیاری از نقاط رکورد فروش و تجدید انتشار را شکست و نسخه‌های متنوعی در قالب کتاب‌های صوتی و پادکست‌ها از آن در دسترس عموم قرار گرفت، جالب است بدانید که این کتاب ابتدا به زبان عبری منتشر شد و سه سال بعد از انتشار این نسخه به زبان انگلیسی ترجمه شد.
یووال نوح هراری نویسنده کتاب انسان خردمند، درخلال چهار فصل عمده کتاب، با عناوین انقلاب شناختی، انقلاب کشاورزی، وحدت بشر و انقلاب علمی کوشیده است فرازونشیب‌های مسیر انسان به سوی کمال و ترقی را از حوالی صد هزار سال پیش تا رسیدن به عصر مدرن روایت کند. نوشتن درباره این اثر در کنار لذتی که به‌همراه دارد نیازمند وقت و صدالبته حوصله مخاطبین گرانقدر ما دارد، اما تا سرحد توان تلاش کرده‌ایم شمای جذاب و جدیدی از کتاب انسان خردمند برای شما مهیا کنیم، خوشحالیم که همراه ما هستید.

انسان خردمند یا هموساپینس در تاریخ

انسان خردمند با نام علمی Homosapiens به نمونه‌ای فراگشت یافته از گونه انسان از منظر باستان شناسی اطلاق می‌شود. از ابتدای مطالعات صورت گرفته در این زمینه دو دیدگاه درخصوص خاستگاه انسان هوشمند وجود داشته است، اولین دیدگاه  و نظریه در این‌باره می‌گوید: انسان خردمند از اجداد مشترکی در آفریقا سرچشمه گرفته اند. دیگر تئوری در این زمینه می‌گوید انسان هوشمند و یا همان انسان خردمند نه تنها از آفریقا بلکه از تمامی قلمروهای تحت سیطره انسانِ آن زمان برخاسته و به تکثیر گونه خود پرداخته است.
در سال ۲۰۱۰ میلادی، مطالعات گسترده‌ای که در این زمینه از سالها قبل شروع شده بود به پایان رسید و به تبع این مطالعات یک تئوری میانه مطرح شد که بر اساس آن به این نتیجه دست یافته می‌شود که:

خزانه ژنی انسان خردمند، عمدتاً از نیای آفریقایی اوست، اگرچه اختلاط در طول پیمایش انسان در قلمروهای دیگر نشان می‌دهد که در دیگر نقاط کره زمین نیز تکثیر رخ داده‌است ولو کمتر از حجم آن در آفریقا.

 

مدل شناختی بسیار مطلوب‌تر و همه‌ پسندتری که از سال ۲۰۱۰ در خصوص ریشه انسان شکل گرفت و محققان و اندیشمندان این زمینه پایبندی بیشتری به آن نشان دادند به‌طور خلاصه می‌گوید: منشأ اصلی انسان‌های مدرن امروزی بر اساس مهاجرت انسان‌های اولیه از آفریقا شکل گرفته. این نظریه در رسانه‌ها با نام مدل خروج-از-آفریقا (Out-of-Africa model) شناخته می‌شود و در دانشگاه‌های بسیاری در سراسر دنیا  با نظریه جدید تک-منشأیی به دانشجویان در رشته‌های مرتبط تدریس می‌شود.
یووال نوح هراری معتقد است که حداقل ۶ نوع بشر در طول این چندین هزار سال بر روی این مادر طبیعت، زمین زیسته اند اما ما امروزه تنها نوع باقی مانده هستیم که از همه انواع دیگر نیز برتری داشتیم و آن گونه را  انسان خردمند  می نامد.  در واقع وجه تسمیه نامگذاری کتاب به انسان خردمند نیز همین است.
نام علمی انسان خردمند، همان‌طور که مطرح شد؛ هومو ساپینس است و توسط محقق و انسان شناسی به نام کارل لینه گذاشته شده، بخش لاتین آن هومو (homo) به معنی انسان و بشر است و ساپینس (sapiens) که واژه‌ای لاتین است، معنی خردمند می‌دهد. برخی از مترجمان و زبان‌شناسان بر این باور استوار هستند که عبارت خردورز، ترجمه بهتری نسبت به خردمند برای واژه لاتین sapiens است، ولی با این حال در زبان فارسی بیشتر از عبارت خردمند استفاده می‌شود.
جالب این‌جاست که خود انسان خردمند هم دارای دسته‌بندی‌هایی است که به ترتیب، در انسان خردمند هوشمند، انسان خردمند ایدالتو و انسان خردمند باستانی طبقه‌بندی می‌شود و باید اذعان داشت که دو گونه آخر این طبقه بندی قرن‌ها پیش منقرض شده‌‎اند. در مطالعان انسان خردمند که تقریبا در حال حاضر به نتیجه‌ای متقن و مقبول همه ختم شده آمده است که انسان خردمند باستانی در آفریقا و به آناتومیک انسان مدرن امروزی در طی سالیان متمادی  و در حدود ۳۰۰ هزار سال پیش تکامل یافتند و اولین دسته‌ای که آفریقا را ترک کردند حدود ۶۰ هزار سال پیش بوده که در طی زمان جایگزین انسان‌های نئاندرتال و هومو ارکتوس (انسان راست‌قامت) شدند. بر همین اساس مطالعات نشان می‌دهد انسان خردمند در حدود ۲۷۰هزار سال پیش آفریقا را ترک کرده است، برای چرایی ترک آفریقا توسط انسان خردمند دلایل بسیاری مطرح شده است اما عمده دلایلی که به آن‌ها پرداخته شده شرایط بد آب و هوایی و همچنین تلاش انسان خردمند برای نیل به زندگی آسان‌تر و آرام‌تر عنوان شده است. شکار به‌عنوان اولین ممر انسان برای حیات در آفریقا با گونه‌های فراوان حیوانی و زیستی در باطن انسان خردمند نهادینه شد.

• بهترین کتاب‌ها از بین ۱۳۰ لیست معتبر جهانی 

درباره یووال نوح هراری

خالق کتاب ارزشمند انسان خردمند در ۲۴امین روز از فوریه سال ۱۹۷۶ در کریات آتا واقع در استان حیفای اسرائیل در خانواده‌ای سکولاریهودی با رگه‌هایی از اروپای شرقی و لبنان  دیده به جهان گشود. این روشن‌فکر، تاریخ‌دان،نویسنده،نظریه پرداز و مدرس دانشگاه بیشتر زمان خود را به تدریس و تحقیق در دانشگاه عبری اورشلیم مشغول است و از دیگر کتاب‌های یووال نوح هراری، می‌توان به تاریخ مختصر بشر، انسان خداگونه، تاریخ مختصر آینده و ۲۱درس برای قرن ۲۱ اشاره کرد. او در حال حاضر در آپارتمان بسیار بزرگ و مجلل خود در تل‌آویو اسرائیل سکونت دارد و به گفته خانواده وی معضل کنونی زندگی او کم‌رنگ بودن حضورش در خانواده است چراکه هراری بیشتر در حال سفر به کشورهای مختلف خصوصا غرب است و زمان کمتری برای خانواده خود دارد. او به‌صورت تخصصی در دانشگاه آکسفور به مطالعه و تحصیل تاریخ پرداخت و با مدرک دکترای تخصصی تاریخ از این دانشگاه خارج شد. به زعم خودش بزرگترین دست‌یابی به اهدافش در زندگی، تحصیل در رشته‌ای بوده که از کودکی به آن علاقه داشته است. جامعه تاریخ اسرائیل برای اولین بار با مطالعه پایان‌نامه خیره کننده او که درباره جنگ و روابط بین تاریخ و هویت فردی با نام من و تاریخ وی را به‌عنوان چهره شاخص سالهای پس از تحصیل‎اش در جهان نام برد.
نویسنده کتاب انسان خردمند  اگر در اسرائیل باشد بعد از ساعت ۸ صبح می‌توان در دفترکارش واقع در دانشگاه اورشلیم البته با وقت قبلی به گپ‌وگفتی کوتاه با وی پرداخت از ارائه مشاوره‌ و رهنمود به دولت اسرائیل به شدت خودداری کرده و حالا به‌خوبی برای حاکمیت اسرائیل جا افتاده که یووال نوح هراری یک مدرس دانشگاه و محقق تاریخ است و میانه‌ای با سیاست‌های کشورش ندارد. او تحت هیچ شرایطی بدون اطلاع قبلی و آن هم به‌ندرت کلاس‌های دانشجویان خود را کنسل می‌کند و همیشه دقایقی پس از اعلام واحدها در دانشگاه اورشلیم کلاس‌های هراری با ظرفیت تکمیل روبرو می‌شود جوایز ارزنده‌ای که بیشتر به خاطر انسان خردمند به وی اعطا شده عبارتند از جایزه پولونسکی دوبار که در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۲ برای نوآوری و اصالت کتاب انسان خردمند به وی اعطا شد، جایزه مونکاد از انجمن تاریخ نظامی اسرائیل، جایزه خلق اثر برتر جهانی از فرهنگستان اسرائیلی‌های جوان و جایزه بهترین کتاب سال برای انسان خردمند از کتابخانه ملی کشور چین.
خالق کتاب انسان خردمند در سال ۲۰۰۲ با همسرش ایتزیک یهو در تورنتوی کانادا ازدواج کرد، مراسم عروسی آن‌ها بسیار سنتی و منطبق بر آداب و رسوم ازدواج در اسرائیل برگزار شد و با این‌که مهمان‌های کمی در این ضیافت حضورداشتند مراسم ازدواج آنها در اسرائیل بازتاب ویژه‌ای داشت. همسر یووال هراری در حال حاضر مدیربرنامه‌های هراری است که تمامی کلاس‌ها ، سمینارها و سفرهای او را سازماندهی کرده و البته همواره در مطبوعات و نشست‌های خبری و ادبی از شلوغی کار هراری گله‌مند بوده است. یووال نوح هراری همسرش را اینترنت همه‌چیز دان من خطاب می‌کند و بارها عنوان داشته زندگی بدون حضور او را نمی‌تواند تصور کند و اگر همسرش نباشد در برنامه‌ریزی ساده‌ترین کارهای روزمره‌اش هم درمی‌ماند. برنامه غذایی یووال نوح هراری بسیار ویژه است چون او یک گیاه‌خوار است و لب به گوشت و مشتقات آن نمی‌زند از همین رو همسرش برای برنامه غذایی او در سفرها و دانشگاه سختی‌های زیادی را متحمل می‌شود. یووال نوح هراری با تلفن هوشمند بیگانه‌ است و آن‌را برای سلامتی و نگرش انسانی خود مضر دانسته و تمامی هماهنگی‌ها با او از طریق همسرش انجام می‌شود. نویسنده مشهور کتاب انسان خردمند به‌طور کلی و تمام قد با شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک و اینستاگرام بیگانه است و آن‌ها را هم مضر دانسته و اگر در اینستاگرام به صفحه‌ای با نام وی و دنبال کنندگان بسیار برخوردید حتم داشته باشید او روحش هم خبر ندارد. یووال نوح هراری نویسنده کتاب انسان خردمند هر روز ۲ ساعت مدیتیشن دارد و این کار را بسیار در سلامتی خود مهم و موثر می‌داند و برنامه‌های پرواز خود را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که به برنامه مدیتیشن وی لطمه نزند. یووال نوح هراری بسیار معتقد به حقوق حیوانات است و همیشه در منزل و دفتر کار خود حیواناتی مثل سگ و گربه را نگهداری می‌کند.

سخنرانی نوح هراری درباره ترقی بشر

خلاصه کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر

اگر بخواهیم خلاصه کتاب انسان خردمند را به حیطه قلم بکشانیم قطعا در این مجال کوتاه فرصت نخواهیم یافت، اما در مجموع، کتاب انسان خردمند یک اثر بسیار پخته علمی، فلسفی است که با مطالعه چندین صفحه ابتدایی آن درمی‌یابید که یووال نوح هراری به هیچ‌عنوان سرسری و پیش دستی تصمیم به خلق این اثر نگرفته و انسان خردمند حاصل چندسال تحقیق و پژوهش او در زمینه‌های مختلف بوده است. کتاب انسان خردمند برای اولین بار در سال ۲۰۱۱ منتشر شد و خیلی زود در کشورهای مختلف دنیا ترجمه و  چندین بار تجدید چاپ شد.
یووال نوح هراری در خط اصلی و هدف غایی این کتاب به کل تاریخ بشر پرداخته و از اولین انسان‌ها گرفته تا نقاط تحول بنیادین و گاها مشکل آفرین انقلاب‌های شناختی و ایدئولوژیک بشری، کشاورزی، علمی و حتی جنگ و تاثیر آن بر نگرش و روان انسان  را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. او با استفاده از علوم زیست شناسی، مردم شناسی، باستان شناسی و اقتصاد، بر روی این موضوع با ادله و شواهد متقن بسیار تمرکز کرده که چگونه فرازونشیب‌های تاریخ، جوامع بشری، حیوانات و گیاهان پیرامون و حتی شخصیت‌های ما را شکل داده است.
نویسنده کتاب انسان خردمند با ارائه نتایج پژوهش‌های علمی و دقیق خود باور به این ایده را بسیار آسان نموده که شخصیت کنونی ما، دست‌آورد گذار انسانها در طول سالیان و قرن‌های متمادی از کنار و بطن حوادث گوناگون است. یووال نوح هراری با تمرکز بر روی تاثیر مستقیم پیشرفت‌ها و پسرفت‌های علمی و اقتصادی انسان در جوامع و قرون مختلف به این نتیجه رسیده که ما تاثیر مستقیمی از حوادثی گرفته‌ایم که در زمان وقوع آن‌ها حتی نطفه اجداد ما شکل نگرفته بوده است. نویسنده کتاب انسان خردمند با بیانی بسیار ساده و قابل فهم به پاسخ سئوالات کلیدی  بشر پرداخته سئوالاتی از این دست که آیا ما در طول تاریخ به موجودات خوشحال‌تر و سعادتمندتری تبدیل شده‌ایم؟ آیا اصلا می‌توانیم رفتارمان را از قید و بند وراثت و نیاکان‌مان رها سازیم؟ آیا کاری از دست ما برای تأثیر بر قرن‌های آینده برمی‌آید؟ آیا رفتار و حتی نوع گفتار ما دلیلی برای زندگی راحت‌تر آیندگان ما خواهد بود؟
اگر می‌خواهید در خصوص کشاورزی و صنعت در تاریخ بشر اطلاعات خوب و مفیدی داشته باشید حتما به کتاب انسان خردمند رجوع کنید چراکه یووال نوح هراری با تحقیقات فراوانی نشان داده که کشاورزی و صنعت چگونه شکل گرفته و این دو چگونه و با تاثیرات بسیار مستقیمی سبک زندگی و حتی روح و روان آدمیان در قرون و سالهای زیستی مختلف را در اقلیم های گوناگون تغییر داده‌اند . او با برهان و بیانی محکم به این موضوع اشاره می‌کند که انقلاب صنعتی نقطه‌ای از تاریخ بشریت است که انسان به جهل خود اعتراف کرده و با وقوع این رویداد به قدرتی بی‌سابقه دست می‌یابد. از دیدگاه نویسنده، انسان خردمند تنها حیوانی است که می‌تواند تجارت کند و یووال نوح هراری در این کتاب بسیار اصرارداشته والبته برای اصرار خود هم دلایل بسیار محکمی ارائه کرده که انسان حتی نوع هوشمند و خردمند آن هم هنوز حیوان است.
یووال نوح هراری به سادگی بیان می‌دارد چگونه معجون علم،صنعت،پشتکار،امید و فناوری اروپا را به قدرتی دست نیافتنی تبدیل کرده است. او دستاوردهای شگفت انگیزی مانند کشف ریزجانداران، شکافتن اتم و فرود روی ماه را که انسان در طول پانصد سال گذشته از زمان انقلاب علمی به آن‌ها دست یافته را مطرح کرده و به تبیین تاثیر این اتفاقات مهم در زندگی هریک از ما می‌پردازد.
نویسنده کتاب انسان خردمند زمان زیادی را در این اثر صرف پرداختن به کشاورزی و تاثیر پیشرفت آن بر زندگی بشر و دیگر گونه‌های جانداران کرده است، او بیان می‌دارد که زراعت موجب پیدایش رژیم های غذایی ناسالم و یک‌جانشینی موقت شد و حیوانات مزرعه هم بیماری‌های عفونی را پراکنده کردند و بیشتر مردم مجبور شدند در انتهای هرم اجتماعی، به کارهای طاقت فرسا مشغول شوند. هراری از این رو، انقلاب کشاورزی را با طنازی دلنشینی، بزرگ ترین کلاهبرداری تاریخ توصیف می‌کند. یووال نوح هراری به پول نیز اشاره‌ای بسیار جالب دارد و در تشریح آن می‌گوید: پول جهانی‌ترین و کثرت‌گراترین سیستم اعتماد متقابلی است که تاکنون ابداع شده است. پول تنها چیزی است که همه به آن اعتماد دارند.یووال نوح هراری به چشم‌انداز پیش روی زندگی بشر می‌پردازد و با ارائه ادله‌ای بسیار قابل تامل به ما ثابت می‌کند که فناوری یا با ما یکی شده و یا با قدرتی مثال‌زدنی بر انسان غلبه کرده است. نویسنده کتاب انسان خردمند توانایی ارتباط را یکی از بی‌نظیرترین توانایی‌ها در بین تمامی مخلوقات برشمرده و به این نکته می‌رسد که نه هوش بلکه توانایی ارتباط گرفتن در انسان او را به جایگاه کنونی رسانده و این یکی از بی‌شمار روشن‌گری‌های این کتاب است.

مصاحبه با نووال روح هراری درباره تحولات جدید سیاسی

فصل‌های کتاب انسان خردمند

همانطور که اشاره کردیم کتاب انسان خردمند چهار فصل دارد که به ترتیب زیر است:

-انقلاب شناختی: در این بخش نوح هراری به تاریخ اولیه زیست و مسائلی چون «طوفان بزرگ»، «یک روز از زندگی آدم و حوا» و «درخت دانش» پرداخته است.

-انقلاب کشاورزی: بخش انقلاب کشاورزی همانطور که از نامش مشخص است به بخشی از تاریخ بشر پرداخته که زندگی انسان ِ خردمند دستخوش تغییرات بسیار عمده‌ای شد و اختراعات و اکتشافات زیادی در این دوران اتفاق افتاد.

-وحدت بشر: در بخش وحدت بشر نواح هراری پنج سرفصل را مورد بررسی قرار داده است که از جمله آن می‌توان به «پیکان تاریخ»، «رایحه پول»، «بینش‌های امپراطوری» و «قانون دین»‌ اشاره کرد.

-انقلاب علمی: انقلاب علمی هم در نهایت آخرین سفر بشر است که همچنان ادامه دارد که در آن هراری سعی کرده به «سرانجام انسان خردمند» نیز نگاهی داشته باشد.

بهترین جملات کتاب انسان خردمند

رمز موفقیت انسان‌های خردمند ایجاد ارتباط و همکاری انعطاف‌پذیر آن‌ها با یکدیگر است. این ویژگی ما را ارباب دنیا کرده است. ولی در عین حال ما را برای بقای خودمان به شبکه‌هایی از همکاری وابسته کرده است. این پروسه در طول هزاره‌ی اخیر شتاب گرفته و به حدی رسیده که دیگر برای بقایمان به چیزهایی نیاز داریم که توسط غریبه‌ها تولید شده‌اند. نمی‌دانم غذایی را که می‌خورم، چطور تولید کنم، نمی‌دانم لباس‌هایی را که می‌پوشم، چطور بدوزم. و نمی‌دانم خانه‌ای را که در آن زندگی می‌کنم، چطور بسازم. کتاب‌های تاریخی می‌نویسم و برای آن دستمزد دریافت می‌کنم و ۹۹ درصد چیزهایی را که نیاز دارم از غریبه‌ها می‌خرم. اصلاً جای تعجب ندارد که حجم مغز انسان خردمند در طول ده هزار سال گذشته کاهش پیدا کرده است.

با توجه به پیشرفت‌های فعلی در حوزه‌ی فناوری، به نظر می‌رسد که انسان‌ها در طول یک یا دو قرن منقرض می‌شوند. فکر نمی‌کنم در یک فاجعه‌ی زیست بومی یا اتمی نابود شویم، بلکه فکر می‌کنم خودمان را به چیزی کاملاً متفاوت تبدیل خواهیم کرد. انسان ها در حال کسب قابلیت‌هایی هستند که پیش از این تصور می‌شد توانایی‌هایی الهی یا ماورایی باشند. انسان ها شاید به زودی بتوانند جاودان شوند، موجودات زنده خلق کنند، در واقعیت‌های مجازی به وسیله‌ی ذهنشان گشت و گذار کنند و به دلخواه خود، جسم یا ذهنشان را تغییر دهند. شگفت انگیزترین مسئله درباره‌ی آینده، سفینه‌ی فضایی نیست بلکه موجودی است که آن را می‌راند. این مسئله، فرصت‌هایی بزرگ و خطراتی جدید ترسناک را ایجاد می‌کند. اهمیتی ندارد که در این زمینه مثبت نگر یا منفی نگر باشیم. باید متوجه شویم که این اتفاقات در حال وقوع هستند  علمی هستند و نه علمی تخیلی  و زمان آن فرا رسیده که در این باره جدی بی‌اندیشیم.

آیا اکنون خوشبخت‌تریم؟ آیا از ثروتی که بشر در طی پنج قرن اخیر به دست آورده است می‌تواند به خرسندی جدیدی تعبیر شود؟ آیا کشف منابع بی‌پایان انرژی ذخایر بی‌پایانی از نعمت‌ها را به روی ما گشوده است؟ عقب‌تر برویم و ببینیم آیا هفتاد و چند هزاره پرآشوب پس از انقلاب شناختی دنیا را مکان بهتری برای زندگی کرده است؟ آیا مرحوم نیل آرمسترانگ که جای پایش بر کره عاری از باد ما سالم مانده است، از شکارگر  خوارک‌جوی بی‌نام و نشانی که ۳۰هزار سال قبل اثر دستش را بر روی دیواری در غار شووه باقی گذاشت سعادتمندتر بود؟ اگر نبود پس فایده به وجود آمدن کشاورزی و شهرها و خط و سکه و امپراتوری‌ها و علم و صنعت چه بود؟

کتاب انسان خردمند با تلفیق بینش‌های عمیق و با زبانی فصیح و ساده، جایگاه والایی در میان مخاطبان مختلف، نوجوانان، اساتید دانشگاه، فعالان حقوق حیوانات، محققین عرصه دین و مذهب و غیره‌ به دست آورد و تا سال ۲۰۱۸، بیش از ۱۰ میلیون نسخه از این کتاب فروخته شد. در حال حاضر این کتاب تقریبا به ۵۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده است.

دیگر کتاب‌های یووال نوح هراری

در این بخش به دیگر کتاب‌های یووال نوح هراری و آثار منتشر شده از او در ایران خواهیم پرداخت. یکی دیگر از کتاب‌های یووال نوح هراری کتاب انسان خداگونه است و به این تفکر می‌پردازد که چطور قابلیت ما در کنترل جهان اطرافمان در حال تبدیل ما به موجودی جدید است. کتاب انسان خردمند برای اولین بار سال ۱۳۹۶ در ایران توسط نشر نو منتشر شد که ترجمه این کتاب را نیک گرگین عهده‌دار بود.  کتاب انسان خداگونه توسط زهرا عالی ترجمه و در نشر نو و به سال ۱۳۹۷ به بازار ارائه شد. کتاب گشت و گذاری در تاریخ توسط محسن مینوخرد ترجمه و در سال ۱۳۹۶ توسط نشر چشمه منتشر شد. کتاب احساس خشنودی با ترجمه آرش حسینیان و میترا پرند در نشر تلنگر و به سال ۱۳۹۶ منتشر شد. کتاب بزرگترین شیادی تاریخ با ترجمه زهرا سلیمانیان در نشر تلنگر و در سال ۱۳۹۶ منتشر گردید و در پایان کتاب ۲۱ درس برای قرن ۲۱ با ترجمه سودابه قیصری در نشر روزنه و سال ۱۳۹۷ منتشر شد.

از کتاب‌هایی که می‌توان ردپای نظرات هراری را در آن پیدا کرد می‌توان به کتاب «چارلز داروین و انقلاب تکامل» ، «تکامل انسان» و «چیستی تکامل» اشاره کرد.

• عاشقان کتاب چه فرقی با دیگران دارند؟

بهترین ترجمه انسان خردمند

در مجموعه باید اذعان داشت ترجمه نیک گرگین بهترین ترجمه انسان خردمند است که دخل و تصرف در متن را در پایین سطح ممکن به‌ همراه داشته و همه آنهایی که این اثر را خوانده‌اند از ترجمه آن رضایت بسیاری داشته‌اند.

همچنین چندی پیش پادکست ناوکست، کتاب انسان خردمند را بازخوانی کرد البته نه عینا از روی متن ترجمه بلکه روشن ابادی پادکستر ناوکست ترجمه‌ای مستقل از این این کتاب را به عنوان منبع انتخاب کرده است.

فیلم انسان خردمند

اگر دنبال پیدا کردن فیلم انسان خردمند باشید به خبر جالبی برمی‌خورید،‌ علیرضا شهسواری فرد کارگردان فیلمِ کوتاه،‌ چندی پیش خبر ساخت فیلم انسان خردمند را اعلام کرد. البته داستان فیلم او ارتباطی با کتاب انسان خردمند ندارد و موضوعش درباره مصرف بهینه آب است اما این اسم می‌تواند مخاطب را به اشتباه بیاندازد.

انتقادها به کتاب انسان خردمند

بی‌شک هیچ صاحب‌ نظری نمی‌تواند ادعا کند که نظرش در حوزه علوم انسانی و زیستی نظری جامع و کامل است با توجه به اینکه تحقیقات علمی در خصوص تاریخ بشر همچنان ادامه دارد و هر کشف تازه ممکن است مسیر علم را تغییر دهد، بسنده کردن به یک نظریه و استناد به آن برای یافتن منشاء خلقت و زیست بشر کافی نیست. در کنار تحسین‌هایی که از طرف بسیاری از خوانندگان و حتی افراد مشهوری چون اوباما و بیل گیتس این کتاب با نقدهایی نیز روبه‌رو بوده است.

پس از انتشار کتاب انسان خردمند انتقادهایی نیز به سمت نظریه‌ها و تبیین‌های هراری در این کتاب صورت گرفت. او بخشی از مهم‌ترین نقاط تاریخی را در کتابش جا انداخته بود.

از جمله انتفادات وارد شده به کتاب انسان خردمند،‌ داستان‌سرایی بیش‌ از حد هراری در این کتاب است، دقیقا نکته‌ای که باعث محبوبیت آن شده!‌ اما نباید از نظر دور داشت محققان و دانشمندان حوزه تاریخ و زیست‌شناسی دنبال قصه‌سرایی نیستند. آنها کار هراری را بسیار توصیفی می‌دانند که با توجه به حجم زیاد کتاب میزان ادله و ارجاعات علمی در آن کم است.

در حال حاضر به دلیل نوع نگاه هراری کتاب انسان خردمند و دیگر کتاب‌های او در ایران لغو مجوز شده و در دسترس نیست و همچنان نسخه‌های pdf کتاب انسان خردمند گه‌گاه به صورت غیرقانونی منتشر می‌شوند که اعتمادی به صحت مطالب آن وجود ندارد.