انتخاب بهترین ترجمه جنایت و مکافات یکی از مهم‌ترین تصمیم‌هایی است که علاقه‌مندان به آثار داستایوفسکی باید بگیرند. این رمان پر از مفاهیم فلسفی، روان‌شناختی و فرهنگی است که ترجمه‌های مختلف می‌توانند درک ما از آن را دگرگون کنند. مترجمی که تسلط بالایی به زبان روسی، فرهنگ قرن نوزدهم و سبک داستایوفسکی داشته باشد، می‌تواند نسخه‌ای وفادارتر و عمیق‌تر از این شاهکار ارائه دهد. در این مطلب از بلاگ فیدیبو قصد داریم بررسی کنیم که بهترین ترجمه جنایت و مکافات کدام است و چرا تا این حد انتخاب ترجمه مناسب اهمیت دارد.
چرا بهترین ترجمه جنایت و مکافات برای فهم داستایوفسکی مهم است؟
داستایوفسکی فقط یک داستان‌نویس نیست. او فیلسوفی است. با قلمش ذهن شخصیت‌ها را می‌کاود. حالا اگر ترجمه‌ای از جنایت و مکافات نتواند بار فکری و عاطفی متن اصلی را منتقل کند، مخاطب بخش زیادی از عمق رمان را از دست می‌دهد. در واقع، بهترین ترجمه جنایت و مکافات، پلی است. پلی میان ذهن داستایوفسکی و ذهن خواننده فارسی‌زبان. ترجمه‌ای که صرفاً لغت‌به‌لغت باشد، یا نثر سنگینی داشته باشد، نمی‌تواند آن تجربه درونی خاص را منتقل کند. به همین دلیل، انتخاب بهترین ترجمه، قدم اول است. قدمی برای ورود درست به دنیای داستایوفسکی.
مقایسه ترجمه‌های مختلف جنایت و مکافات
رمان جنایت و مکافات تاکنون چندین بار به فارسی ترجمه شده و هر ترجمه، تجربه‌ای متفاوت از این شاهکار را به مخاطب ارائه داده است. تفاوت در سبک نگارش، میزان وفاداری به متن اصلی، انتخاب واژگان و لحن ترجمه، باعث شده خوانندگان برداشت‌های گوناگونی از شخصیت‌ها، فضای داستان و درون‌مایه‌های فلسفی آن داشته باشند. برخی ترجمه‌ها نثری روان و ساده دارند و بیشتر بر انتقال مفاهیم تمرکز می‌کنند، در حالی‌که بعضی دیگر تلاش می‌کنند ساختار و لحن خاص داستایوفسکی را حفظ کنند. حتی اگر این کار باعث سنگین‌تر شدن متن شود. با مقایسه این ترجمه‌ها، می‌توان به این نتیجه رسید که بهترین ترجمه جنایت و مکافات آن است که هم به روح اثر وفادار بماند و هم برای مخاطب فارسی‌زبان قابل درک و تأثیرگذار باشد.
اولین ترجمه جنایت و مکافات از مهری آهی
مهری آهی برای اولین بار در ایران رمان جنایت و مکافات را به فارسی ترجمه کرد. آهی این اثر را از زبان اصلی یعنی زبان روسی به فارسی ترجمه کرده است. او با سال‌ها تحصیل و تجربه در زبان و ادبیات روسی، ترجمه‌ای دقیق، وفادار و قابل‌اعتماد ارائه داد؛ ترجمه‌ای که هنوز هم میان علاقه‌مندان داستایوفسکی جایگاه بالایی دارد. نثر او رسمی و ادیبانه است و حال‌وهوای کلاسیک رمان را به‌خوبی منتقل می‌کند.
در این ترجمه، هرچند گاهی از واژه‌های کم‌کاربرد استفاده شده، اما جمله‌ها روان‌اند و معنا به‌راحتی به مخاطب منتقل می‌شود. مهری آهی نه‌فقط زبان روسی، بلکه روح اثر را درک کرده بود و همین باعث شد متن او هنوز هم برای برخی، بهترین ترجمه جنایت و مکافات به شمار آید. این ترجمه سال‌ها تنها نسخه موجود در بازار بود.
ترجمه‌ای از دل تجربه: جنایت و مکافات با ترجمه پرویز شهدی
پرویز شهدی مترجم کهنه‌کار است. او در ادبیات تطبیقی در سوربن تحصیل کرده است. پس از سال‌ها زندگی با آثار داستایفسکی، در سال ۱۳۹۲ ترجمه‌ای نو از جنایت و مکافات منتشر کرد. او که از نوجوانی شیفته دنیای پیچیده‌ی داستایفسکی بوده، در مقدمه‌ای با عنوان «دنیای پررمز و راز داستایفسکی»، از رابطه‌اش با نویسنده‌ای سخن می‌گوید که آثارش بر زندگی او سایه انداخته‌اند.
شهدی در این ترجمه کوشیده است ضمن وفاداری به لحن و عمق فلسفی اثر، نثری روان و نزدیک به زبان امروز به کار گیرد. این ویژگی او را در کنار مترجمانی چون مهری آهی قرار می‌دهد، اما با زبانی ساده‌تر. تسلط او به زبان فرانسه و شناخت دقیقش از فضای فکری داستایفسکی، باعث شده تا این برگردان، نه صرفاً یک ترجمه، بلکه بازآفرینی‌ای از جان باشد.
برگردان شهدی از جنایت و مکافات نشان می‌دهد که ترجمه‌ی ادبی، تنها بازتاب کلمات نیست، بلکه آینه‌ای از زیست و اندیشه‌ی مترجم است.
جنایت و مکافات به روایت اصغر رستگار: ترجمه یا بازآفرینی؟
اصغر رستگار مترجم فرهیخته و شناخته‌شده ادبیات داستانی و نمایشی است. او ترجمه‌ای متفاوت از جنایت و مکافات داستایفسکی ارائه داد. این ترجمه برای او جایزه‌ی برگزیده‌ی نوزدهمین دوره‌ی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را به همراه داشت. او برخلاف مترجمان نسخه‌های کلاسیک، رویکردی مداخله‌گرانه و آگاهانه انتخاب کرده است. نثر او پر از اصطلاحات عامیانه، ضرب‌المثل‌ها و زبانی ملموس است که خواندن رمان را برای مخاطب فارسی‌زبان امروزی آسان‌تر می‌کند.
رستگار ترجمه‌اش را بر اساس نسخه انگلیسی اثر انجام داده و ترجمه پیشین مهری آهی را ناکافی دانسته است. او باور دارد: «این اثر عظیم‌تر از آن است که ترجمه‌ای ضعیف پاسخگوی آن باشد». او تلاش کرده نه‌فقط واژگان، بلکه فضا، تنش و ضرباهنگ درونی اثر را هم با زبانی بومی و روزمره منتقل کند.
برخی منتقدان، سبک او را دخالت بیش از حد در متن می‌دانند. با این حال، رستگار تلاش کرده رمان را زنده، قابل لمس و نزدیک به ذهن مخاطب امروزی نگه دارد. او فقط مترجم نیست، بلکه دنیای تیره و پرتنش داستایفسکی را برای خواننده‌ی ایرانی بازآفرینی کرده است.
احد علیقلیان، مترجم دقیق و باسابقه، در سال ۱۳۹۲ ترجمه‌ای تازه از جنایت و مکافات را با همکاری نشر مرکز منتشر کرد. او این ترجمه را بر پایه نسخه انگلیسی ریچارد پویر و لاری والوخونسکی انجام داد؛ نسخه‌ای که خودش آن را نزدیک‌ترین برگردان به متن اصلی روسی می‌داند. علیقلیان هدفش را «ترجمه به زبان خود» عنوان می‌کند و نه رقابت با دیگر مترجمان.
او تلاش کرده تا زبانی روشن و قابل‌فهم برای مخاطب امروزی انتخاب کند و هم‌زمان به لحن اثر وفادار بماند. در روایت‌ها از لحنی رسمی استفاده کرده، اما در گفت‌وگوها زبان را با توجه به جایگاه اجتماعی شخصیت‌ها تغییر داده است. برای برخی شخصیت‌ها نیز اصطلاحات محاوره‌ای محدودی، مانند «تی‌تیش مامانی»، به کار برده، اما هرگز اجازه نداده متن به ابتذال کشیده شود.
علیقلیان با دقت، شناخت و احترام به روح اثر، تلاش کرده صدای داستایفسکی را به گوش مخاطب فارسی‌زبان امروز برساند.
ترجمه حمیدرضا آتش‌برآب از جنایت و مکافات؛ میان وفاداری و خوانایی
حمیدرضا آتش‌برآب در سال ۱۳۹۷ ترجمه خود از جنایت و مکافات را در دو جلد منتشر کرد. این نسخه با بیست تفسیر و پاورقی همراه است که درک بهتر متن و ارجاعات تاریخی، دینی و ادبی را ممکن می‌سازد. به همین دلیل این ترجمه در دو جلد منتشر شده.
آتش‌برآب، با دکترای زبان روسی از دانشگاه لامانُسف مسکو، ترجمه‌ای نسبتاً آزاد ارائه داده است. او به‌جای وفاداری خشک به متن اصلی، نثری روان و امروزی برگزیده که برای خواننده‌ی امروزی قابل‌درک‌تر است، هرچند کمی از فضای کلاسیک اثر فاصله گرفته است.
پانوشت‌های دقیق و تحلیلی این ترجمه را از نمونه‌هایی مثل ترجمه مهری آهی متمایز کرده‌اند. در کنار این ویژگی‌ها، برخی حواشی هم مطرح شده‌اند. مثلاً یلدا بیدختی‌نژاد، از شاگردان آتش‌برآب، ادعا کرده که مترجم بخشی از ترجمه‌های او را به نام خود منتشر کرده است.
با این حال، بسیاری این ترجمه را به‌خاطر زبان روان و توضیحات دقیق، گزینه‌ای مناسب برای مخاطب امروز می‌دانند.
سخن آخر
در نهایت، ترجمه‌های مختلف معرفی شده جنایت و مکافات در این مطلب از فیدیبو تجربه‌های گوناگونی از این رمان به مخاطبان ارائه می‌دهند. هر مترجم با رویکرد و سبک خاص خود، اثری متفاوت از داستایفسکی را معرفی کرده است. این تنوع به افراد با سلیقه‌های مختلف کمک می‌کند تا ترجمه‌ای مناسب پیدا کنند. افزایش تعداد ترجمه‌ها به نسل جدید این امکان را می‌دهد که با ادبیات کلاسیک آشنا شوند و علاقه‌مند به آن شوند. در نتیجه، این روند به حفظ و گسترش میراث ادبی کمک کرده و دروازه‌ای برای تبادل فرهنگی میان نسل‌ها می‌گشاید.
