قوه‌ی خیال از بهترین توانایی‌هایی است که انسان دارد. شما فارغ از سن، شغل و یا شهری و کشوری که در آن زندگی می‌کنید، می‌توانید در خیال خودتان انسانی متفاوت باشید. برای مثال شما در رویاهایتان می‌توانید در زمان سفر کنید و در سیاره‌ی دیگر زندگی کنید. اما این نیروی عجیب فقط برای اوقات فراغت و دور شدن از دنیای واقعی نیست. خیلی از پیشرفت‌های بشری در گرو همین قوه‌ی خیال است که رخ داده است. برای مثال می‌توانیم به داستان‌هایژول ورن اشاره کنیم. وقتی کتاب سفر به ماه او را می‌خوانیم، می‌توانیم به راحتی داستان سفر آپولوها را متصور شویم. شما را به خواندن داستان‌های علمی تخیلی نوشته آیزاک آسیموف دعوت می‌کنم که حظ مطالعه‌ی این ژانر، به بالاترین حد برسد.
ضرورت داستان‌های علمی تخیلی برای کودکان و نوجوانان
اهمیت تقویت و آموزش این قوه آنجایی خودش را نشان می‌دهد که به داستان اختراعات و ابداعات و حتی کشفیات بزرگ دنیا نگاه کنیم. نظر شما را به داستان اختراع و ساخت هواپیما به تلاش برادران رایت جلب می‌کنم. سودا و خیال پرواز در ذهن این دو آنقدر پررنگ بزرگ بود که سال‌های سال با وجود شکست‌های پیاپی دست از رویای خود برنداشتند و حالا می‌بینیم که با گذشت بیش از صد سال بشر می‌تواند به فضا پرواز کند. به همین دلیل تقویت قوه‌ی خیال در سنین کودکی و نوجوانی اهمیت پیدا می‌کند. چرا که هرچه سن بالاتر روند، انسان بیش‌تر و بیش‌تر درگیر واقعیت و روزمرگی می‌شود و توان تخیل کردن را کمتر در خود میابد.
در این بین کتاب و فیلم‌های بسیاری در این سبک نوشته و ساخته شده‌اند. اعم از داستان و فیلم کوتاه و بلند و حتی سینمایی. از بین تمامی این‌ها می‌توان به مجموعه داستان هری پاتر، ارباب حلقه‌ها، فرانک اشتاین، جنگ ستارگان و اودیسه اشاره کرد. به طور کلی رمان و فیلم‌های تخیلی در بین پرفروش‌ترین کتاب و فیلم‌های جهان قرار می‌گیرند و جایگاه اجتماعی خوبی دارند. این ژانر یک سبک مناسب برای سرگرمی و البته زمینه‌ساز مناسبی برای پیشبرد این هدف است که ذهن پرسشگر و خیال پرداز کودک و نوجوان به سراغ ناشناخته‌های جهان برود.
دارکو ساوین نویسنده‌ی کتاب «دگردیسی علمی تخیلی» درباره‌ی این دسته از داستان‌ها و توجه به آن می‌گوید: بهترین داستان علمی تخیلی آن داستانی است که بیش‌تر از پرداختن به کشفیات علمی و مسائل روزمره دنیای واقعی، خواننده را از این فضا خارج کند و به دنیایی ببرد که با آن بیگانه باشد. وی معتقد است که تمام چیزی که یک داستان علمی تخیلی می‌گوید در جنگ بین عادت‌های قدیمی و عادت‌های جدید انسان است که برای هر انسانی جذابیت دارد. هر انسانی دوست دارد تجربه‌های جدید در زندگی‌اش داشته باشد و تمام داستان‌های علمی تخیلی حداقل چیزی که دارند این است که یک مسئله جدید یا ابزار جدید هرچند عجیب را به مخاطب خود معرفی می‌کنند.
تاریخچه‌ی داستان‌های علمی تخیلی
تاریخ این دسته از داستان‌ها می‌توان به تاریخ بشر بسط داد. از افسانه‌ها گرفته که در داستان صور فلکی هم شاهد آن هستیم تا داستان‌هایی مانند تن تن و گالیور و تام سایر در غربت. علاقه‌ی بشر به ساخت افسانه باعث شده که هم‌اکنون هم شاهد اشتیاق خودمان به این قبیل داستان‌ها باشیم اما بهترین زمان برای پرورش این توانایی کودکی و نوجوانی است. تعریفی که برای دوران نوجوان گفته می‌شود، دوران گذار است. پس احتمالا نباید منتظر یک بازه‌ی سنی مشخص باشیم. هرزمان احساس کردید کودک در این دوره‌ی گذار است، به فکر این توانایی در او باشید تا یاد بگیرد چگونه متفاوت و خاص به دنیای اطرافش نگاه کند.
شاید بتوانیم افلاطون را با داستان شهر گمشده‌ی آتلانتیس، اولین نویسنده‌ی داستان علمی تخیلی بدانیم. بعد از آن شاهد رشد و بلوغ این ژانر در داستان‌های ژول ورن هستیم؛ کارل چاک در قرن بیستم برای اولین‌بار از واژه‌ی ربات استفاده کرد و آیزاک آسیموف هم در دهه‌ی میلادی از مفهوم رباتیک و امنیت روبوت پرده‌برداری کرد. در این بین لازم است به آرتور سی کلارک هم اشاره کنیم که برای اولین بار در تاریخ ادبیات تخیلی از ماهواره‌های مخابراتی گفت.
همان‌طور که در بالا گفته شد و خواندید، نمی‌توان اهمیت تخیل را نادیده گرفت چرا که تخیل دریچه‌ای رو به علم و واقعیت از یک منظر دیگر است.
چه کتابهای علمی و تخیلی برای کودک و نوجوان مناسب است؟
این سوال شاید مهم‌ترین سوال در هنگام تهیه کتاب کودک و نوجوان در هر ژانری باشد. چرا که این گروه زمینه‌ی ذهنی پاک و عاری از اطلاعات درست دارند و خیلی زود هرآنچه به آن‌ها آموزش داده می‌شود را باور و یاد می‌گیرند. در همین راستا قصد داریم چند کتاب شگفت‌انگیز از دنیای فانتزی و خیالی که برای کودکان و نوجوانان مناسب است را معرفی کنیم؛
۱-آلیس در سرزمین عجایب:
شاید بتوان این کتاب را یکی از معروف‌ترین کتابهای تخیلی دانست. تقریبا کسی در جهان نیست که این کتاب را نخوانده باشد و یا فیلم‌های ساخته شده از آن را ندیده باشد و یا دسته کم اسم آن را نشنیده باشد. داستان دختری که از سر کنجکاوی، به دنبال یم خرگوش سفید رنگ، وارد دنیایی عجیب می‌شود و هر قدمی که برمی‌دارد با شگفتی و البته چالش‌های سختی مواجه می‌شود. چارلز لاتویج دادسون با نام مستعار لویی کارل این کتاب را در سال ۱۸۶۵ منتشر کرد و در حدود یک قرن و نیم، این کتاب مدام در حال تجدید چاپ است.
[button color=”green” link=”https://fidibo.com/book/96296-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%A2%D9%84%DB%8C%D8%B3-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%A8″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]کتاب آلیس در سرزمین عجایب[/button]
۲-شازده کوچولو:
این کتاب خواندنی‌ترین کتاب تخیلی در تمام دوران‌ها است. آنتوان اگزوپری با این کتاب نام خود را جهانی و ماندگار کرد. در این قصه شخصیت اصلی یک شاهزاده‌ای از یک سیاره‌ی کوچک دیگر است که به زمین می‌آید و به طور اتفاقی با یک خلبان جنگنده دوست می‌شود. مفاهیم عمیق و تشبیهات بی‌نظیر این کتاب خواننده را به فکر وا می‌دارد. این کتاب هم برای نوجوانان و هم بزرگسالان توصیه می‌شود.
[button color=”blue” link=”https://fidibo.com/book/88132-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D9%88%DA%86%D9%88%D9%84%D9%88″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]کتاب شازده کوچولو[/button]
۳-هری پاتر:
مجموعه داستان هری پاتر نامی آشنا برای نوجوان‌های امروزی است که همواره در لیست پرفروش‌ترین‌ها قرار دارد. شخصیت اصلی این کتاب که هری نام دارد پسر بچه‌ای یازده ساله است که خواسته و ناخواسته در داستان هر کتاب، درگیر یک اتفاق می‌شود و برای مرگ و زندگی می‌جنگد. برای خواندن این کتاب باید به دنیای جادو و جادوگری علاقه‌مند باشید چرا که در مدرسه‌ی هاگوارتز تا چشم کار می‌کند همه‌چی با جادو جلو می‌رود. جی.کی رولینگ نویسنده‌ی این مجموعه از معروف‌ترین و موفق‌ترین نویسنده‌های ژانر داستانی است.
[button color=”yellow” link=”https://fidibo.com/book/3378-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF-%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و سنگ جادو[/button]
[button color=”orange” link=”https://fidibo.com/book/3377-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%AD%D9%81%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%DB%8C%D8%B2″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و حفره اسرار آمیز[/button]
[button color=”yellow” link=”https://fidibo.com/book/3381-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و زندانی آزکابان[/button]
[button color=”orange” link=”https://fidibo.com/book/3382-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D8%AA%D8%B4″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و جام آتش ۱[/button]
[button color=”yellow” link=”https://fidibo.com/book/112285-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%81%D9%84-%D9%82%D9%82%D9%86%D9%88%D8%B3″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و محفل ققنوس۱[/button]
[button color=”orange” link=”https://fidiشhttps://fidibo.com/book/3781-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%DA%AF%D9%87bo.com/book/112285-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%81%D9%84-%D9%82%D9%82%D9%86%D9%88%D8%B3″ size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و شاهزاده دورگه [/button]
[button color=”yellow” link=”https://fidibo.com/book/3379-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%AF” size=”big” align=”center” radius=”9″ rel=”nofollow”]هری پاتر و یادگاران مرگ [/button]
۴-ماشین زمان:
ولز نویسنده‌ی کتاب ماشین زمان، شما را آنقدر واقعی درگیر ساخت ابزاری می‌کند که در زمان سفر کنید که تا به خودتان بیایید، بخشی از این کار تحقیقاتی شده‌اید. در انتها هم با این اختراع بی‌نظیر در زمان سفر می‌کنید و از تخیل نویسنده برای تصور آینده کمک خواهید گرفت.
۵-ربات کامل:
آیزاک آسیموف در این کتاب شما را به شهری می‌برد که به شهر رباتی معروف است. جایی که همه‌ی شهروندان آن ربات هستند. ربات‌هایی انسان‌تر از انسان. در این کتاب آسیموف دست به وضع قوانینی می‌زند که چندی بعد در دنیا همه‌گیر می‌شود:
ربات نباید به انسان آسیب برساند یا در اثر اقدام‌نکردن اجازه بدهد انسانی آسیب ببیند.
ربات باید از دستورات انسان‌ها اطاعت کند مگر اینکه با قانون اول مغایرت داشته باشند.
ربات باید از خودش محافظت کند، البته اگر چنین حفاظتی با قانون اول یا دوم مغایرت نداشته باشد.
۶-چین خوردگی در زمان:
یک انتخاب عالی برای کسانی که به فضا علاقه دارند. داستان دوستانی که با ورود یک ناخوانده وارد دنیای خیالی می‌شوند و در فضا و زمان سفر می‌کنند و می‌توانند کهکشان‌ها و عالم را مشاهده کنند و در این سفر با مسائل متعددی مواجه می‌شوند.
۲۰۰۱-۷: یک ادیسه‌ی فضایی:
۲۰۰۱ اودیسه‌ی فضایی، تقابل بشر و یک تکه سنگ سیاه اسرارآمیز (مونولیت) را روایت می‌کند. کلارک فیلمنامه‌ای با همین نام نوشت و استنلی کوبریک آن را کارگردانی کرد و به عنوان یکی از از تأثیرگذارترین فیلم‌های تاریخ شناخته شد. با توجه به این که کلارک علاوه بر کتابهای علمی تخیلی، آثار علمی هم داشت، بدون شک می‌توان آثارش را از بهترین کتابهای علمی تخیلی برای نوجوانان نیز دانست.
۸-فرانکشتاین:
اگر به ژانر ترس در کنار تخیل علاقه‌مند هستید، این کتاب می‌تواند یک انتخاب درست باشد. داستان دانشمندی به نام فرانکشتاین که از اجساد برای خود موجودی عجیب و زشت ساخت تا با عبور جریان الکتریکی او را زنده کند. بعد از مدتی این موجود دست‌ساز از کنترل خارج می‌شود و قصه‌ی این کتاب را رقم می‌زند. مری شلی نخستین نویسنده‌ای است که قوانین علمی را در آثارش به‌کار گرفت و با ابتکار خود ژانر علمی تخیلی را در ادبیات جهان خلق کرد. فرانکشتاین مشهورترین اثر اوست که نه تنها داستانی جذاب و دلهره‌آور را روایت می‌کند، بلکه سوالاتی درباره‌ی مفهوم زندگی و جایگاه آدمی را در ذهن مخاطب برمی‌انگیزاند.
[button color=”red” link=”https://fidibo.com/book/121031-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%D9%86%D8%B4%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%86″ size=”big” align=”center” rel=”nofollow”]کتاب فرانکشتاین[/button]
۹-مجموعه کتابهای تلماسه:
تلماسه اولین کتاب علمی تخیلی است که به صورت جامع به مبحث بوم‌شناسی پرداخته است. هربرت عمدا تکنولوژی را در جهان تلماسه محدود کرد تا بتواند بر آینده و تغییر و تحول نوع بشر در طول زمان تمرکز کند. او با نوشته‌هایش فضایی برای مخاطبانش بوجود آورد که به راحتی می‌توانستند از موضوعاتی همچون اندیشه‌های پیچیده‌ی فلسفی، روان شناختی، سیاسی و… آگاهی پیدا کنند. در این کتاب از ماده‌ای به نام ملانژ نام برده می‌شود که به تقویت ذهن و پیش‌بینی کمک می‌کند. ملانژ، ماده‌ای کمیاب است که از ماسه‌های منطقه آراکیس ساخته می‌شوند و افرادی که برای استخراج آن به آراکیس اعزام می‌شوند، مجبورند با آب و هوای وحشتناک آن مقابله کنند. داستان اصلی تلماسه، درباره جنگ میان ۳ خاندان برای تصاحب سیاره آراکیس است.
کلام آخر
در انتهای این مقاله لازم به یادآوری است که با خیال و رویا پردازی دنیا را می‌توان به جای زیباتری برای زندگی تبدیل کرد و این محقق نمی‌شود مگر با پرورش و میدان دادن به کودکان و نوجوان‌های باهوش تا فرصت این را داشته باشند که با نگاهی متفاوت، جهانی متفاوت را خلق کنند.
