تلماسه یا Dune یک رمان علمی، تخیلی است نوشته فرانک هربرت. تابستان سال ۱۹۶۵ تابستان خوش‌یمنی برای فرانک هربرت بود. او توانسته بود بعد از ۲۰ بار رد شدن رمانش توسط انتشارات بزرگ، نظر یک ناشر کوچک و تقریبا بی‌ربط به ادبیات را نسبت به خرید حق انتشار کتابش جلب کند. chilton ناشری که پیش از این راهنمای خودرو منتشر می‌کرد در توافقی با هربرت تصمیم به انتشار رمانِ حجیم او به نام Dune -تلماسه- گرفت. تصمیمی که به سرعت مشخص شد سودِ تجاری هنگفتی برای این انتشارات و نویسنده‌اش در پی خواهد داشت.
فرانک هربرت مجموعه کتاب‌های تلماسه را د رسال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۵ در هشت بخش مجزا نوشته که جزو طولانی‌ترین کتاب‌های علمی تخیلی دوران خودش شمرده می‌شود. موفقیت‌های تلماسه در مسیری اعجاب‌انگیز ادامه یافت و این کتاب مدتی بعد از انتشار جایزه بزرگ نبیولا را از آن خود کرد. همچنین چندی بعد و در سال ۱۹۶۶ تلماسه موفق شد همراه با رمان This immortal اثر راجر زلازنی جایزه هیوگو را هم بگیرد.
رمان هربرت که در دسته‌بندی رمان‌های ژانر علمی،تخیلی یا ادبیات گمانه‌زن قرار می‌گیرد. دارای ویژگی‌های منحصربفرد و یگانه‌ای است. این رمان به طور اختصاصی به عنوان یک رمان بوم‌شناسی، شناخته می‌شود. هربرت در این اثر به یکی از مهمترین دغدغه‌ها و مسائل بشر قرن بیستم یعنی وضعیت محیط‌زیست و آب‌وهوا پرداخته است. او با آفرینش محیط و فضایی غریب و خشن در جهانی که درگیر مهمترین مسائل زیست‌محیطی است، مسئله بقا و تکامل را در خلاء تکنولوژی مطرح می‌کند!
فرانک به عنوان روزنامه‌نگاری که همیشه دغدغه‌های محیط زیستی داشته، سیاست‌های قرن بیست‌ویکمی جهان را در قبال محیط زیست به چالش می‌کشد.
خلاصه کتاب تلماسه
رمان تلماسه از ۳ بخش تشکیل شده است:
- تلماسه
- ماددیب
- پیامبر
در داستانِ تلماسه، پل آتردیس (وارث خاندان آتردیس) که در سیاره‌ای شبیه به زمان به نام کلدان متولد شده به سیاره آراکیس که به خاطر ویژگی‌های اقلیمی‌اش به نام تلماسه مشهور است می‌آید تا صلح را در این سرزمین برقرار کند. در سرزمین شنی،ماسه‌ای تلماسه ماده‌ای ارزشمند به نام آراسیس وجود دارد که تنها منشاء حیات و البته ممات در کهکشان است.
این رمان در آینده‌ای بسیار دور اتفاق می‌افتد و جهانی بین‌ستاره‌ای را روایت می‌کند که در هر بخش آن خاندان‌های اصیلی حاکمیت سیارات را بر عهده گرفته‌اند. آراکیس به خاطر داشتن سمی ارزشمند مورد توجه بسیاری قرار گرفته، ماده حیات بخش موجود در این سیاره نه تنها طول عمر را افزایش داده و طول عمر را افزایش می‌دهد بلکه ماده‌ای ضروری برای سفرهای فضایی است. از این روست که کنترل و مدیریت این آراکیس امری مخاطره‌آمیز است.
آتردیس در ماموریت خود برای مدیریت منابع حیاتی تلماسه با چالش‌های خطیری دست به گریبان است و مجبور به مواجهه با شورش خاندان پاول می‌شود.
موضوع رمان تلماسه چیست؟
همانطور که گفتیم این رمان از جمله رمان‌های علمی-تخیلی و از دسته کتاب‌های آخرالزمانی است. تلماسه تصویری تکان‌دهنده و عریان از جهانی را به نمایش می‌گذارد که در آن زیست‌بوم‌های و منابع طبیعی به طور کلی از بین رفته و تکنولوژی نیز از وظایف خود بازمانده است. این کتاب یک کتاب چندوجهی است که در آن موضوعات مهمی چون: زیست‌بوم، محیط‌زیست، فلسفه، سیاست‌های نئولیبرالی و جوشش علیه امپریالیسم مطرح می‌شود. همین چندلایه‌گی و پیچیدگی‌های مفهومی تلماسه است که نیازمند دقت بیش‌تری به جزئیات اثر است.
تلماسه را حتی می‌توان یک اثر حماسی دانست که به شیوه آثار پیشنیان حماسه‌نویسی؛ خیر و شر در داستان جلوه‌ای واضح و قابل فهم دارند و قهرمان اصلی اثر وظیفه اغنای خوانندگان را با انجام ماموریتی دشوار بر عهده دارد. در کنار این موضوع نکته مهم دیگر این است هربرت به جای اینکه به سیاق بسیاری دیگر از رمان‌های علمی، تخیلی سراغ خلق تکنولوژی‌های عظیم و عجیب برود دقیقا در نقطه مقابل آن‌ها قرار گرفته و در انتخابی مهورانه حضور تکنولوژی، سازه‌های عظیم‌الجثه و امواج اینترنت و رادیویی را در اثر خود از بین برده است!
در جهان تلماسه درست است که سفر بین سیاره‌ای انجام می‌شود اما این سفر اصلا شبیه دیگر سفرهای بین‌سیاره‌ای نیست! بلکه گویی به شیوه‌ای قرون وسطایی از طریق همان ماده‌ی سمی ارزشمند موجود در سیاره ممکن می‌شود.
کدام بخش از کتاب بزرگ فرانک هربرت را می‌توان به سینمای بلاک‌باستر آورد؟ نقل قول‌های شاهدخت ایرولان که عملا بارها اتفاقات کلیدی قصه را پیش از وقوع آن‌ها لو می‌دهند یا کلمات خاص و تکرارشونده‌ای که به اثر ادبی هربرت، جلوه‌ای شبیه یک کتاب مذهبی داده‌اند؟ رمان Dune، اثر سال ۱۹۶۵ میلادی حتی در خود مدیوم کتاب‌های علمی-تخیلی، همچنان به‌خصوص و عجیب جلوه می‌کند. چگونه نوشته‌ای ارزشمند که پیدا کردن کتابی مشابه آن میان برترین آثار انگلیسی‌زبان Sci-Fi کار آسانی نیست، باید سرتاسر به زبان هنر هفتم ترجمه شود؟
در همین رابطه پیشنهاد می‌کنم که مطلب چرا کودکان باید کتاب علمی، تخیلی بخوانند؟ را بخوانید.
فیلم تل ماسه
فیلم تل ماسه علاقه‌ی زیادی به انجام این کار ندارد. زیرا درک کرد که برخی از نقاط قوت اساسی کتاب Dune کاملا متعلق به قابلیت‌های ادبیات هستند. ویلنوو فهمید حتی وفادارترین اقتباس سینمایی ممکن از روی Dune عملا تبدیل به فیلمی می‌شود که فقط ادای کتاب‌ها را درمی‌آورد. پس تغییرات به وجود می‌آیند.
از جابه‌جا کردن زمان وقوع چند اتفاق مهم تا حذف برخی از بخش‌ها و سپردن نقش یک کاراکتر به شخصیتی دیگر. در فیلم Dune دنی ویلنوو می‌توان چندین و چند تفاوت با کتاب Dune را پیدا کرد؛ تغییراتی هدفمند که نه برای بی‌توجهی به منبع که به هدف نمایش سینمایی ارزش‌های حقیقی آن اعمال شده‌اند. آیا این‌جا گرنی هلک توانست به اندازه‌ی نسخه‌ی حاضر در کتاب هربرت تبدیل به شخصیتی پراحساس و سخت‌کوش شود که مخاطب ارتباط عجیبی با او برقرار می‌کند؟ نه. چون ویلنوو او را طی ثانیه‌ها معرفی می‌کند؛ نه پاراگراف‌های مفصل. از آن سو آیا کتاب هربرت از موسیقی نفس‌گیر و عجیب هانس زیمر یا قاب‌بندی‌های میخکوب‌کننده‌ی گرگ فریزر از صحرا بهره می‌برد؟ نه. دیون. آراکیس. سیاره‌ی بیابانی.
