کتاب ازبکستان

مقدمه و مرور

ازبکستان با ۴۰۰/ ۴۴۷ کیلومتر مربع وسعت و حدود ۲۷ میلیون جمعیت پرجمعیت ترین کشور آسیای مرکزی است. این کشور در قلب آسیای میانه قرار گرفته و با تمامی جمهوری های آسیای مرکزی مرز مشترک دارد و دارای منابع غنی گاز، نفت، زغال سنگ، مس و طلاست و یکی از کشورهای عمده تولید کننده محصولات کشاورزی در منطقه بوده و بازارهای میوه و سبزی کشورهای آسیای مرکزی و روسیه را در اختیار دارد.
ازبکستان به لحاظ قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم همواره مورد توجه کشورهای بزرگ و محل تلاقی ادیان، فرهنگ و تمدن های مختلف بوده و عامل انتقال اختراعات و اکتشافات و دانش بشری به شرق و غرب بوده است.
ازبکستان زمانی بخشی از امپراتوری عظیم پارس های هخامنشی بوده است. چاپ تصویر بازوبند هخامنشی روی اسکناس صد سومی ازبکستان و نام گذاری شهری در نزدیکی سمرقند به نام کوروش و آثار تاریخی و فرهنگی باقی مانده از آن دوران نشانه بارز حاکمیت هخامنشیان بر این منطقه بوده و در دوره اسلامی هم این منطقه جزو قلمرو ایران بزرگ بوده است و زبان ادبیات فارسی رونق فزاینده ای در این کشور داشته و بسیاری از آثار قدیمی به جای مانده از شعرا و دانشمندان اسلامی این کشور به فارسی و یا با الفبای فارسی به زبان ازبکی است.

جاده ابریشم

نبوغ هنرمندان ایرانی را در ساخت بناها، معابد، مساجد، مدارس، مناره ها و کتیبه های فارسی در ساختمان های قدیمی شهرهای تاشکند، سمرقند، بخارا و خیوه می توان مشاهده کرد. امروزه بیش از ۴۰۰۰ واژه فارسی در زبان ازبکی استفاده می شود که گویش برخی از آن ها تفاوت جزئی با فارسی دارد. به عنوان مثال: ازبک ها به اردوی دانش آموزان (آرامگاه) و به اردوگاه (کوچه) و به آب وهوا (آب و خاوا) و... می گویند. البته بقا و رونق زبان فارسی در این کشور تا حدودی مدیون ۲ میلیون قوم تاجیک ساکن این کشور است که با احداث حدود ۳۳۰ مدرسه و ۵۰۰۰ استاد، ۱۳۰۰۰۰ دانش آموز زبان فارسی را در این کشور ترویج نموده و با ترتیب جلسات شاهنامه خوانی، مولوی خوانی، حافظ خوانی و... زبان و فرهنگ فارسی را از گزند حوادث روزگار مصون می دارند.
ازبکستان به لحاظ قرار گرفتن در مرکز آسیای میانه همواره در طول تاریخ مورد تاخت و تاز و حمله واقع شده است.
اسکندر مقدونی با یورش به این منطقه آن را از قلمرو ایران جدا کرد، با ظهور اسلام مردم این منطقه به اسلام روی آورده و حاکمان اسلامی بر آن مسلط شدند و مغول ها با حمله به ازبکستان ضربه مهلکی بر این کشور وارد نمودند، سپس قبایل ترک بین قرون ۱۰ الی ۱۵ م. این منطقه را به تصرف درآوردند. روس ها در قرن ۱۹ الی ۲۰ م. ازبکستان را ضمیمه خاک خود کردند و پس از استیلای رژیم کمونیستی، سیاست دین زدایی در این کشور آغاز شد و علی رغم ۷۰ سال حکومت مخوف کمونیستی، مردم ازبکستان دین و اعتقادات خود را حفظ کردند و امروز تنها ۲ درصد از جمعیت ۲۷ میلیونی این کشور ارتدوکس و حدود ۹۰ درصد آنان مسلمان می باشند. پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ تمامی جمهوری های آسیای میانه و قفقاز به استقلال دست یافته و برای التیام زخم های مزمن رژیم کمونیستی تلاش می نمایند.
مردم مسلمان ازبکستان پس از کسب استقلال هم از نظر دموکراسی، اقتصادی و معیشت زندگی با دشواری هایی روبرو هستند و تعداد زیادی از آن ها برای جستجوی کار به قزاقستان، روسیه و اروپا مهاجرت کرده اند. البته دولت اسلام کریم اف برای بهبود وضعیت اقتصادی مردم برنامه های ویژه ای به مرحله اجرا گذاشته که منجر به رونق نسبی اقتصادی کشور شده است.
ازبکستان پس از کسب استقلال به اقتصاد آزاد روی آورده و با بسیاری از کشورهای جهان رابطه برقرار نموده است.
جمهوری اسلامی ایران رابطه حسنه سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با جمهوری ازبکستان دارد و مقامات عالی رتبه دو کشور مصمم به گسترش رابطه فی مابین هستند.

سرزمین و اقلیم

حدود، وسعت و موقعیت

ازبکستان در آسیای مرکزی و مشخصات جغرافیایی’۳۳ ۴۵- ’۱۱ ۳۷ عرض شمالی و ’۱۰ ۷۳ - ’۰ ۵۶ طول شرقی و بین رودخانه های آمودریا و سیردریا واقع شده است.
طول این کشور از شرق به غرب حدود ۱۴۲۵ و از شمال به جنوب حدود ۹۳۰ کیلومتر می باشد.
ازبکستان از شمال شرقی به واسطه کوه های پسکام، سلسله جبال چاتقال، سلسله جبال فرغانه و آلای به قرقیزستان، از شمال از طریق فلات استیورت، دریاچه آرال، صحرای قزل قوم، سلسله جبال کارژانتاو و سلسله جبال اوگام به قزاقستان، از جنوب شرقی از طریق سلسله جبال کورامین، ترکستان، زرافشان، حصار و باباتاق به تاجیکستان، از جنوب غربی از طریق آمودریا، کوه های تنگ تا و جنوب فلات استیورت و صحرای شنی به ترکمنستان و از جنوب از طریق آمودریا به افغانستان محدود می شود.
مساحت ازبکستان ۴۰۰/ ۴۴۷ کیلومتر مربع است (پنجاه و ششمین کشور جهان) و از لحاظ وسعت در بین کشورهای مشترک المنافع (شوروی سابق) پس از روسیه، قزاقستان، اوکراین و ترکمنستان قرار دارد.

صحرای قزیل قوم

۴۰۰/ ۴۴۷ کیلومتر مربع از وسعت ازبکستان خشکی و ۰۰۰ /۲۲ کیلومتر مربع آن از آب تشکیل شده است.
مجموع مرزهای ازبکستان ۶۲۲۱ کیلومتر است که ۲۲۰۳ کیلومتر با قزاقستان، ۱۰۹۹ کیلومتر با قرقیزستان، ۱۱۶۱ کیلومتر با تاجیکستان، ۱۶۲۱ کیلومتر با ترکمنستان و ۱۳۷ کیلومتر با افغانستان مرز مشترک دارد.

کوه ها و دره ها

قسمت بزرگتر خاک ازبکستان از جلگه (حدود ۷۸ درصد) و حدود ۲۱ درصد آن (در بخش شرقی) از کوه ها و دره ها تشکیل شده است.
دامنه های غربی کوهستان های «تیان شان» و «پامیر آلای» در ازبکستان واقع شده اند. این دره توسط مجموعه کوهستانی از سه طرف به سوی غرب احاطه شده است. «آکتائو» و «کاراک چیتائو» از دیگر کوه های این کشور می باشند.

منظره ای از کوه چیتائو

دره های بزرگی بین رودهای قشقه دریا و سرخان دریا و زرافشان و سمرقند وجود دارند که بزرگ ترین آن ها دره فرغانه با ۳۷۰ کیلومتر درازا و ۱۹۰ کیلومتر پهنا است.
سلسله جبال کارژانتاو، اوگام، چاتقال، قوراما که جزء سلسله کوه تیان شان غربی می باشند، از تالاس ـ آلاتاو در مرز قرقیزستان شروع می شود. کوه های مذکور از شمال شرقی به جنوب غرب امتداد یافته اند. بلندترین قله تالاس ـ آلاتاو، قله ماناس با ۴۴۸۲ متر ارتفاع و بلندترین قله سلسله جبال چاتقال در خاک ازبکستان، قله «چیمیان بزرگ» با ۳۳۰۹ متر ارتفاع است.
وادی آهنگران با۳۰۰۰ ـ۲۵۰۰ متر ارتفاع بین سلسله جبال چاتقال و قورمه واقع شده است.
در جنوب ازبکستان سلسله جبال زرافشان و سلسله جبال حصار قرار گرفته است و رشته کوه هایی که در جنوب غربی آن قرار دارند عبارتند از: یکه داغ، سرخان تاو، تنگ تاو، بای سون تاو، چک چر و غیره.
بلندترین قله ازبکستان در سلسله جبال باباتاق در مرز تاجیکستان «زرکس» است که ۲۲۹۲ متر ارتفاع دارد.