کتاب سه تفنگدار
جلد دوم

محاصرۀ روشل یکی از وقایع بزرگ زمان سلطنت لوی سیزدهم است، و بزرگ‌ترین لشکرکشی کاردینال، پس بسیار سزاوار، بلکه لازم و ناچار است که چند کلمه هم از این محاصره بگوییم، زیرا که بعضی از تفاصیل این محاصره کمال ارتباط را دارد به این تاریخی که در دست داریم، فلهذا باید به‌قدر احتیاج پنهان نماییم، به ملاحظات پولتیکیه مقصد کاردینال از این محاصره، بسیار مقصد عالی بود، پس اول آن ملاحظات را بیان نماییم، بعد از آن می‌رویم بیان ملاحظات مخصوصه، که اثر آن‌ها نیز دربارۀ کاردینال کمتر از اثر ملاحظات اول نبوده و نیست، از شهرهایی که هنری چهارم به جهت مأمن به صاحبان مذهب پروتستان داده بود، غیر از روشل دیگر محل استحکامی‌ باقی نبود، و این شهر هم لازم بود که بالمره منهدم گردد، زیرا که مایۀ تمام مفاسد و نزاع داخلی و علل منازعات خارجی از این شهر بروز می‌‌‌‌کرد، و از این شهر بود منشاء آن‌ها، و ملجاء و مأمن تمام این طایفه اینجا بود، از افراد ملت اسپانیول و انکریز و ایتالیا که از ملت خود گریخته و راضی از آن‌ها نبودند و به ملت فرانسه خدمت می‌‌‌‌کردند و در هر طبقه از طبقات عسکریه پراکنده بودند، به‌محض اینکه وقت رجوع خدمتی یا زحمتی می‌رسید، فوراً خود را به زیر بیرق پروتستان می‌کشیدند، و یک شرکت عسکریه در آنجا تشکیل می‌نمودند که وسعت دایره و کثرت شعبات وی تا به هر نقطه از نقاط اروپ می‌رسید، پس از خراب کردن شهرهای دیگر پروتستان‌ها، شهر روشل اهمیتی تازه گرفته، و مرکز منافات و شهرت فوق‌العاده گردیده بود، علاوه بر این‌ها بندر روشل آخرین بندری بود که بر ملت انکریز باز بود، و در تمام مملکت فرانسه غیر از این بندر، دیگر بندری نمانده بود که انکریز بتواند داخل شود، پس کاردینال با خراب کردن بندر روشل، به اتمام می‌رسانند کاری را که ژان دارک و دوک دوکیز شروع کرده بودند در سابق و هنوز به اتمام نرسیده بود.