کتاب آرامش درون

فصل نخست:بررسی دقیق اکوئیلیبریوم یا تعادل درون

«... تو نمی توانی گلی از ساقه جدا کنی
و ستاره ای را به لرزه نیفکنی...»

فرانسیس تامپسون

هر ذهنی، درست مانند هر یک از بخشهای موجود در عالم هستی، از نوعی تعادل مخصوص به خود برخوردار است. انسان متفکر، این تعادل را به عنوان ثبات و تداوم ذهنی خود، و حالت شکل دهی دقیق و قابل فهم اندیشه هایش و ادغام آنها در سیستم کلّی فکریش، در نظر می پندارد. برای مثال، یک فرد دیوانه هرگز نمی اندیشد که دیوانه است، حتّی اگر بر این پندار باشد که تمام انسانهای دیگر عالم، این گونه هستند.. با این حال، همواره در وجودش، نوعی آگاهی (هر چند ضعیف و نامحسوس!) بیدار است که به او می فهماند حالش زیاد خوب نیست، و این که شاید حتّی تاحدودی نیز خطرناک باشد... و این که به کمک نیاز دارد. این نوعی هجوم از سوی ضمیرخودآگاه وسیعتر این شخص آگاه، و اندیشه هایش به داخل سناریوی ذهن به شمار می رود. هجومی که ذهن سعی دارد کمابیش با آن به مبارزه پردازد... و میزان مقاومتش نسبت به آن، گاه شدید و گاه ضعیف است. پایه این مقاومت، همان حالت داخلی ذهن است که از نوعی انسجام و پایداری در افکارش برخوردار است، که در واقع نوعی تعادل یا اکوئیلیبریوم می باشد... این نوعی حسّ است که ذهن به عنوان خالق آن، آماده است تا از آن در برابر هر نوع مبارزه ای که از بیرون وارد می شود، دفاع کند...
البته خود ذهن قادر نیست تعادل خود را بشناسد. علّت آن به این دلیل است که ذهن قادر نیست مستقیما از خود آگاهی داشته باشد. چنانچه قرار بود ذهن برای لحظه ای، دست از کاری که انجام می دهد بردارد، (که همان اندیشیدن است!) نخست آن که از هیچ راهی قادر به کشف این وضعیت نمی شد، و دوم آن که از هیچ وسیله ای هم برخوردار نخواهد نبود تا این موضوع را کشف کند... در واقع، ذهن، اختراع شعور است. شعور و اراده، دو عامل اصلی هوش و خرد بشر به شمار می رود. زمانی ذهن موجودیت پیدا می کند که شعور، از درک و فهم دنیای بیرون می چرخد تا به محتویات درونی خود نظر بیفکند. این موجب می شود که موجوداتی ذهنی، در ضمیر خودآگاه انسان جان بگیرند... موجوداتی که ما به آنها، به صورت عامیانه، اندیشه و فکر می گوییم...
اکوئیلیبریوم، یعنی حالت تعادل و میزان یا استراحتی که از اعمال یکسان دو نیروی مخالف، پدید آمده باشد. به گونه ای واضحتر، می توان آن را «تعادل ذهنی» نام نهاد. با استفاده از این توضیحات، آیا باید به این نتیجه برسیم که ذهن یک فرد دیوانه، فاقد تعادل ذهنی است؟... خیر! زیرا هر ذهنی که ملموس باشد و موجودیت داشته باشد، اساسا در حالت تعادلی دائمی است.
با این حال، یقینا خواهید گفت که در این عالم هستی، حالاتی از واقعیت، حالاتی فیزیکی و خیلی چیزهای دیگر هست که بی اندازه نامتعادل است، به طوری که به یک زمین لرزه نیاز است تا آنها را دوباره به حالت درست و مناسبشان بازگرداند! در واقع، این زمین لرزه، همان نمایش نسبتا مبالغه آمیز صدا و تاثیرات زمین است که همراه یک روند اساسا بی صدا و مداوم می باشد... اجازه بدهید با واژگان ساده تری ماجرا را توضیح دهم: سعی کنید یک هرم عظیم سنگی را در نظر مجسّم کنید که نه بر روی پایه های عریضش، بلکه روی نوع تیزش قرار گرفته است...!این تصویر، به راستی زیبا است، امّا به همان اندازه، کاملاً نامتعادل است. اکنون اجازه بدهید که بادی آرام و یا انگشت کوچک یک طفل وارد صحنه شود، و مشاهده خواهید کرد که این تعادل مرتّب و پاکیزه و زیبا به سرعت از میان خواهد رفت! در واقع هرم ما، بی درنگ با صدایی مهیب بر زمین سقوط خواهد کرد. در میان این همه سروصدا، یقینا می توان حدس زد که چه نامیزانی عظیمی رخ داده است!امّا این طور نیست! آن چه رخ داد از این قرار است: توازن و تعادلِ به ظاهر مرتّب و زیبای آن هرم، با یک سری حرکات متعادل کننده نامحسوس و کوچک که شاید هم چندان قابل رویت نبود، جایگزین شد. در واقع، در هیچ زمان، هیچ چیز واقعی، «خارج از تعادل» نبوده است: عدم تعادل و نامیزانی، یکی از آن چیزهای منفی است که مانند تاریکی یا نابینایی و یا سرما، از ماهیتی ناخوشایند برخوردار است.
بدینسان، ذهن نیز این گونه است. همین طور هم ذهن یک انسان دیوانه. بنابراین، ذهن هر انسانی، از واقعیت برخوردار است. البته منظور من این نیست که واقعیتش مانند مغز یا شعور یا اراده، واقعی است، امّا ذهن، یک اختراع لحظه به لحظه از شعور است. در واقع، همان شعوری است که در کار اندیشیدن، مشغول شده است. تفکر واندیشه، صرفا یکی از چندین فعالیتهای شناخته شده شعور به شمار می رود. از جمله کارهای دیگر شعور، حس کردن، تصوّر کردن، به یاد آوردن، شناسایی فرایافتها و همین طور هم شناخت از طریق نیروی ادراک مافوق طبیعی، و بالاخره آگاهی و درک آگاهانه و یا ناخودآگاهانه چیزها است. اندیشیدن، قابلیت شعور را آشکار می کند که چگونه به محتویات درونی خود، نظر بیفکند (منظورم به تصاویر و فرایافتهای خود می باشد.) و آنها را به افکار مبدّل سازد. افکار، (یا همان صورت ذهن و خیال) همان فرایافتهایی است که ارتباطشان با دنیای غیرشخصی و بی طرف(۲) پاره شده است... هنگامی که چنین اتفّاقی رخ دهد، افکار به یک رشته ماهیتهای ذهنی واقعی مبدّل می شود. این به آن دلیل است که از آن لحظه به بعد، فقط صاحب یک حیات ذهنی می شود. حیاتی که موجودیت خود را از/ با فعالیت ذهنی به دست می آورد. بدینسان،اندیشه ها یاافکار، زاییده ذهن هستند و چنانچه بخواهیم واژه بهتری پیداکنیم، باید بگوییم تولیدات ذهنی ویاچیزهایی خیالی هستند.
خواهش می کنم گمان نبرید که این «چیزهای خیالی» واقعی نیست. اتفّاقا خیلی هم واقعی است! انسانی که خود را از فراز پل گُلدن گیت سان فرانسیسکو به داخل امواج دریا پرت می کند، از هیچ چیز مگر یک رشته واقعیتهای مشخّص و ناگسستنی نمی گریزد..با این حال، این شخص بینوا، در حقیقت در حال گریز از افکار و اندیشه های باطنی خودش می باشد... او از درد و رنجی که چنین افکار و اندیشه هایی در وجودش پدید آورده، گریزان است. او از چیزهای غیرقابل تحّمل دنیای اطرافش در حال گریز نیست! بلکه از چیزهای غیرقابل تحّملی که در قوّه تشخیص و اندیشه هایش جای دارد، گریزان است! این چیزی است که او را به این خودکشی ترغیب کرده است...
چنانچه ذهن یک فرد دیوانه، در تعادلی مشابه با تعادل ذهنی یک انسان سالم باشد، پس می توان از خود پرسید چه فرقی میان این انسان سالم و آن انسان ناسالم وجود دارد؟
حقیقت این است که حسّ آگاهی فرد دیوانه، تحت «اسارت» ذهن درآمده است... این درست مانند این است که هاکلبری فین(۳)، یکی از قهرمانهای شیطان داستانهای مارک تواین(۴)، وارد کتابخانه او شده، و دستهای خالقش را از پشت سر به یک صندلی بسته باشد و او را با خود سوار زورقش کند و در رود می سی پی پی ذهن به گردش ببرد... در این وضعیت «اسارت»، حسّ آگاهی با شدّت هر چه تمامتر، طناب پیچ شده است، به طوری که هر گونه ارتباطی که می توانسته با دنیای خارج از اندیشه داشته باشد، به پایین ترین وضعیت ممکن خود می رسد... این ما را به یاد همان هرم وارونه می اندازد، و ما به سهولت درمی یابیم که از ثبات و استواری یک ذهن سالم که با قدرت و پایداری هر چه تمامتر، با بسیاری از نقاط دنیای بیرون، از طریق پایه های مقتدرش مرتبط است، برخوردار نمی باشد... ذهن یک فرد دیوانه، دارای نوعی تعادل داخلی است، امّا در تناسب با «زمینی» که باید روی آن تکیه دهد، کاملاً نامتعادل است... این عدم ثبات، با رفتاری غیرمعقول از سوی فرد دیوانه مشخّص می شود، و با کوچکترین تحریک یا ضربه روحی، مانند همان هرم وارونه، بر زمین واقعیتها سقوط می کند و حرکات غیرمعمول خود را نمایان می سازد...
این علائم مشهود رفتاری، تنها چیزی است که با کمک آن می توان از وضعیت یک انسان نامتعادل باخبر شد. ذهن او، مانند ذهن یک انسان سالم، همچنان هم مرموز و مخفی و شخصی باقی می ماند. چنانچه یک فرد دیوانه، حالتی ناشی از ناراحتی درونش را با صدای بلند بیان کند، هرگز درباره مداومت موجود در سیستم افکارش نیست، بلکه همواره درمورد «حملاتی» است که با دنیای غیرشخصی پیدا می کند... تازه این وضعیت هم شاید به ندرت رخ دهد...
حقیقت این است که نه یک انسان سالم، و نه یک انسان نامتعادل قادر نیستند از وضعیت سلامت ذهنشان مطّلع شوند، و با جستجو کردن ذهنشان برای هر چیز قابل درک یا غیرقابل درک، به این واقعیت دست پیدا کنند. هر ذهنی، از تعادل شخصی و مخصوصی لذّت می برد و برخوردار است. شاید بهتر باشد بگوییم: هر ذهنی، تعادل و اکوئیلیبریوم خودش می باشد. این به آن معنا است که هر ذهنی، همواره دارای این احساس اطمینانبخش درونی است که خودبسا و کامل و منسجم است.
در واقع، تنها با رفتارهای ظاهری است که شکل «درونی» ذهن، آشکار می شود... تازه در آن زمان است که می توان فهمید حسّ آگاهی تا چه اندازه، تحت «اسارت» ذهن قرار گرفته است. یک انسان باید منتظر بماند تا ببیند در شرایطی دقیق و ملموس، چگونه رفتار می کند تا از «شکل» و ظاهر ذهنش باخبر شود... هیچ انسانی قادر نیست با نگاهی مستقیم به داخل ذهن یا حسّ آگاهیش، و یا با انجام دادن آزمایشات گوناگون، از تعادل و اکوئیلیبریوم افکار و اندیشه هایش مطّلع شود... چنین شخصی همواره با نوعی اکوئیلیبریوم و تعادل رویارو می شود، زیرا مانند هر انسان دیگری، در فنّ منطقی و سالم جلوه دادن افکار درونی خود، استادی ماهر است! و هر انسانی همواره مشغول ساختن و «تولید کردن» اندیشه های گوناگون است که برای توازن بخشیدن به افکار دیگرش، مورد استفاده قرار می گیرد...
این فعالیت، که پیوسته به صورت مداوم در ذهن ادامه دارد، حال می خواهد به یک انسان سالم تعلّق داشته باشد یا فرد دیوانه، واکنشی قدرتمند برای رسیدن به نوعی کمال تمامیت و وحدت درونی است. این درست مانند فرار طبیعی هر انسان از هرگونه آزار و جراحت فیزیکی است که می تواند به وضعیت کامل و «تمامش» در آن لحظه، صدمه و آسیب وارد سازد. به همان اندازه نیز تلاشی دائمی و مشابه در داخل ذهن وجود دارد که کمک می کند این تمامیت پایدار باقی بماند، و هر گونه فکری را که مورد قبول افکار اوّلیه موجود در ذهن نیست، از خود براند. افکار اوّلیه، به صورت افکاری هستند که به عنوان «واقعیتهایی انکارناپذیر و تغییرناپذیر» در ذهن شخص وجود دارد و از همان دوران کودکی و یا بر اساس تجربیات زندگی، به تدریج اندوخته شده است. این افکار، به شخص می گوید که او به راستی کیست، و جوهر اصلی وجود اخلاقی او را به دقّت توصیف و تشریح و تفسیر می کند...
این به آن معنا نیست که تعبیر اوّلیه ای که شخص از خود در اختیار دارد، واقعی است. حقیقت را بخواهید، در اکثر اوقات غلط است، و نوعی کاریکاتور ساده از آن چه که به راستی هست، می باشد. مهمتر از همه آن که این تعبیر، خود را نه از طریق شواهد دقیق و واقعی نسبت به شعور به اثبات رسانده است، بلکه به این دلیل به اثبات رسیده که ذهن، این تصوّر باطل را که از ماهیتی درست و دقیق و واقعی برخوردار است، پدید آورده... آن هم به خاطر یک رشته وسوسه های عمیق و سرنوشت ساز قلب... در واقع، این تعبیر نوعی نقش و هنرنمایی است که باید ایفاگری شود... نقشی که این تعبیر باطنی، به گونه ای تمایل به ایفای آن دارد و متاسفانه از شور و شوق و استعداد ایفای آن نیز به درستی برخوردار است... این مرا به یاد یکی از جملات زیبای نویسنده نامدار آمریکایی سول بیلو(۵) می اندازد که می گفت: «اگر از من بپرسید که دوست داشتم به غیر از حرفه نویسندگی چه کاری انجام دهم، درست به این می ماند که از یک کرم خاکی بپرسید به غیر از آن شکل، دوست داشت چه باشد...» آیا هر انسانی قادر است از چنین صداقت و صراحت لهجه ای برخوردار باشد؟... تمام معلمان اخلاق، و همین طور هم روانشناسان می دانند که چنانچه تصویری که یک جنایتکار از خود دارد، قادر به تغییر یافتن نباشد، دیگر هیچ نوع تغییری ممکن نخواهد بود، مگر در میزان ظاهری... و آن چه در مورد یک جنایتکار حرفه ای صدق می کند، برای یک قدیس و پرهیزگاری مطّهر نیز صدق می کند: قدیسه بزرگ سَنت ترز مارتَن(۶) گفته است که از سنّ سه سالگی عشق به خدا و حضرت عیسی مسیح را پذیرفت... این چیزها، انسان را به یاد فطرت می اندازد...
من قصد ندارم در اینجا، از فلسفه جبری دادسخن دهم... من قصد ندارم بگویم که هر انسانی، یک عروسک خیمه شب بازی برای سرنوشت است، و با نوعی شناخت شخصی که «چهره واقعیش» را نمایان می سازد و اجتناب ناپذیر است، مشخص و توصیف می شود. عروسک خیمه شب بازی، دستگاهی است که با یک رشته نیروهای خارجی، به کار می افتد. حال آن که انسان این گونه نیست، و همواره از انتخابهای بی شماری برخوردار است. انسانی که در نقطه مقابل جنون مطلق ایستاده باشد، قدرت مقاومت در برابر اسارت به وسیله «تولیدات ذهنی» و باطنی خود را دارد، حتّی در برابر آن چه که بیش از هر چیز قادر است او را به سوی خود جذب کند. زیرا انسانها، حتی به زیباترین افکار نیز جذب نمی شوند، و مانند سنگها و سیارات نیستند که در میدان جاذبه قرار بگیرند... چنانچه انسانی، به درک فکری نائل شود، پس هنوز هم این آزادی را دارد که آن پذیرش را نفی کند، با به مخالفت با آن بپردازد،و یا حتّی خود را تسلیم آن کند. علّت این وضعیت، به آن دلیل است که افکار، بدون همدستی ارادی خودِ فکرکننده، «پدید» نمی آید. این درست به این می ماند که عروسک خیمه شب بازی، به دستگیری استاد خیمه شب باز، مبادرت ورزد، و سپس صاحب عروسک، خود را تا حدّ آن عروسک تنزّل دهد و در کمال آزادی و خشنودی، اسارت خود را اجازه دهد! آن هم به وسیله مخلوقی که خود آن را خلق کرده است!

پنهان شو، ای ذهن بی آبرو...!
ای که خود را هماره خردمند می شماری...!
و درک و فهمی بالا از «آری» گفتنها و
«نه» گفتنها داری...
چنانچه زمانی شبیه هم شوند،
وقت آن رسیده که تو نیز دیگر نباشی...!

در این جا، شاعر یک رشته حقایق را بر ما فاش می سازد:
۱ـ این که خرد و عقل، برای اندیشیدن ذهن الزامی نیست.
۲ـ این که پذیرش سرنوشت از سوی ذهن، که عقل و شعور مجاز نمی شمارد،(منظور از «آری» و «نه»، همان خیر و شرّ است، که چیزهایی برابر در بُعد متافیزیکی است)، کاری بسیار غلط و اشتباه به شمار می رود.
۳ـ و بالاخره آن که آن چه را که صاحب ذهن، به آن در مغزش موجودیت بخشیده بود، باید اکنون نابود سازد و منکر موجودیتش شود. و این کار، شامل این می شود که شخص، به توهمات ذهنی جنون آمیزش بگوید: «وقت آن رسیده که تو نیز دیگر نباشی...»
حقیقت امر این است که ذهن، تمام واقعیت انسان به شمار نمی رود، حتّی اگر به شدّت سعی داشته باشد بااندیشیدن افکاری بزرگ، این فکر را در ما القاء کند.
آیا این امکان وجود دارد که یک انسان، حتّی برای لحظه ای هم که شده، افکار باطنی خود را به عنوان شخص خودش در نظر بگیرد و آنها راتحّمل کند؟... بله. کمااین که، در زمانی که چنین وضعیتی ادامه پیدا کند و شخص، به نوعی اغماض نسبت به افکار و اندیشه هایش برسد، آن هنگامی است که جنون در مغز شخص، مستقر شده است...
شاید خوب باشد از خود بپرسیم چرا زمانی فرا می رسد که یک انسان حاضر می شود اسیر چیزی ناملموس شود، و در بند گرفتار شود؟... زیرا هیچ واژه دیگری، بهتر از در بند بودن، برای چنین شخصی وجود ندارد... چرا باید اجازه دهد که یک سناریوی خود ـ ساخته و کاملاً خیالی، بر او حاکم شود؟... این به دلیل در هم آمیخته شدن حساسیت او با انتظارات و توقّعات لذتّی است که از این «تئاتر درونی» ذهنش دارد، و برایش فراهم می شود... این لذّت دوگانه نیز هست! نخست آن که فراری از ضربات خشک و سفت و سخت دنیای ماورای ذهنی برایش فراهم می آورد، و دوم آن که دنیایی بسیار نزدیکتر بنابه تمایلات و تمناهای قلبی برایش فراهم می آورد بدون آن که هیچ کوشش و تلاش زیادی از جانب او صورت گرفته باشد... این همان «توطئه» قدیمی و قدرتمند بشری است که هیچ مرزی نمی شناسد و در هیچ زمان و مکان و فضایی نیز محدود نمی شود...

آه عشق...! کاش من و تو و «او» توطئه ای می کردیم
تا «نقشه اندوهبارِ» تمام «چیزهایِ» اطراف را چنگ می زدیم،
و سپس با در هم شکستن آن به قطعات کوچک و ریز،
آن را نزدیک به «خواسته» دل، و تمنّاهایش قرار می دادیم...!

***