کتاب پنج طیاطر اثر میرزا آقا تبریزی نشر انتشارات کتاب نیستان هنر

کتاب «پنج طیاطر» نوشته‌ی «میرزا آقا تبریزی» با تحقیق و بازنویسی «صادق عاشورپور» پژوهشگر عرصه‌ی نمایش تدوین شده است. این اثر در واقع سرگذشت‌نامه و پنج نمایش‌نامه‌ی نخستینی است که در تاریخ هنر نمایش به زبان فارسی نوشته شده است. عنوان این نمایش‌نامه‌ها از این قرار است: «سرگذشت اشرف‌خان»، «زمان‌خان بروجردی»، «کربلارفتن شاه‌قلی میرزا»، «آقا هاشم خلخالی» و «حاجی مرشد کیمیاگر». ناشر درباره‌ی این اثر آورده است: «به روایت عاشورپور این پنج نمایشنامه را شخصی با عنوان میرزا آقا تبریزی تالیف کرده است و متن‌ آن‌ها تا مدت‌ها پس از تالیف در کتابخانه‌ی فتحعلی آخوندزاده در باکو محبوس بوده است تا این‌که محققی آذربایجانی با عنوان ابراهیم‌اف آن‌ها را کشف و باور رایج مبنی بر این‌که نخستین نمایش‌نامه‌ی فارسی را میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله بن میرزا‌ یعقوب‌خان اصفهانی تالیف کرده است را از بین می‌برد. این پنج نمایش‌نامه به گفته‌ی عاشورپور، با طنزی تند و حتی هزل همراه است و نشان‌دهنده‌ی‌ نفرت و کینه‌ی نویسنده نسبت به نظام سیاسی و اجتماعی حاکم بر روزگار خویش بوده است، نظام سیاسی اجتماعی که فساد در لایه‌لایه‌های آن موج می‌‌‌‌‌زند، نویسنده کوشیده است تا به شکلی مدرن و مردم‌پسند،‌ یعنی نمایش، هم برای هم‌روزگاران خود و هم برای آیندگان شرایط را به تصویر بکشد. ارزش تاریخی این کتاب زمانی مشخص می‌شود که مطلع شویم پس از ترجمه و انتشار فتحعلی آخوندزاده به زبان فارسی اولین متن نمایشی منتشرشده به زبان فارسی پنج نمایش‌نامه‌ای است که میرزا آقا تالیف کرده و تا مدت‌ها نویسنده‌ی آن مغفول مانده و تالیف‌شده توسط فرد دیگری محسوب می‌شده است. عاشورپور برای بازنویسی و ویراست تازه‌ی متن این نمایشنامه با حفظ وفاداری به اصل متن نوشته‌شده توسط میرزا آقا، سعی کرده به‌نوعی به دراماتیزه‌کردن اثر وی دست بزند؛ بر این اساس برخی از صحنه‌ها به نمایش اضافه و گاه حذف شده‌اند به شکلی که به ماهیت اثر وی چیزی افزوده نشود. همچنین به گفته‌ی عاشورپور گاهی نیز با توجه به بافت قصه نمایشنامه و به ضرورت و تشخیص، صحنه‌ای در صحنه‌ای دیگر ادغام گردیده، ‌یا شخصی از اشخاص بازی حذف‌ یا اضافه شده است، که هیچ‌کدام بر مبنای سلیقه‌ی وی صورت نگرفته و تماما به ضرورت و با توجه به قصه‌ی نمایش‌نامه‌های میرزا آقا و به همان شکل و روند قصه انجام پذیرفته است.»