کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران نشر انتشارات کتاب‌سرای نیک

در تاریخ ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ فرمان مشروطه از طرف مرحوم مظفرالدین‌شاه صادر شد ولی ولیعهد وقت که بنا به سنت دیرینه در تبریز اقامت داشت، از انتشار آن در تبریز جلوگیری نمود. این اقدام، مردم آذربایجان را سخت رنجاند و خواب و آرام را از آنان ربود. هر چه رهبران و سران آزادی وسایل رضایت ولیعهد را جست‌وجو می‌کردند، کم‌تر به نتیجه می‌رسیدند. از طرف دیگر تشکیل مانور «هفت‌لشکر» برای تهدید و اخافه‌ی مردم به عمل آمده بود ولی به‌رغم کوشش‌ها و اقدامات شدید محمدعلی‌میرزا، سکنه‌ی تبریز از کار نایستاده و برای وصول حق خود در غره‌ی ماه شعبان ۱۳۲۴ قمری شبانه در کنسول‌گری انگلیس بست نشستند‌!

محمدعلی‌میرزا گرچه برای پیش‌بردن نظر خود فعالیت فراوان می‌کرد؛ ولی در اثر کُندذهنی از تشخیص جریان سیاست عاجز بود و اکثر اوقات برای حل‌وفصل معضلات سیاسی کشور به رمال و فال‌گیر متوسل می‌شد. مثلاً پس از خلع از سلطنت ایران در برلن به مرحوم محمدتقی صادق‌اف که یکی از آزادی‌خواهان معروف بود متوسل شد و مدت‌ها از او التماس می‌کرده تا با استعانت مجاهدین دوباره به سلطنت برسد و صادق‌اف مرحوم به‌طور تفصیل به نویسنده می‌گفت چون دیدم از من دست بردار نیست، گفتم این کار به تنهایی از من ساخته نیست باید موافقت حیدرخان عمواوغلی را هم فراهم بیاوریم و پیشنهاد کردم که برویم عقب او.

شایان توجه است که محمدعلی‌میرزا این پیشنهاد صادق‌اف را پذیرفته و به اتفاق صادق‌اف به پاریس رفته، مدت‌ها با حیدرخان عمواوغلی مذاکره و مبلغ گزافی نیز خرج کرد و پس از دوندگی بیهوده پی به اشتباه خود برد و از ادامه‌ی اقدامات خویش صرف‌نظر نمود.

در تبریز هم وقتی که شنید مردم وارد کنسول‌گری شده‌اند، دست به تدلیس زد و برای عوام‌فریبی‌دستور داد در دکاکین نانوایی چراغ روشن کنند و به کنه موضوع پی نمی‌برد که کار از این مرحله گذشته است و با ارزان‌کردن بهای نان و گوشت مردم قانع نخواهند شد و پرده‌ی عوام‌فریبی و ظاهرسازی که از روی پیکر غول‌آسای ظلم‌وستم بر افتاده و پرده‌ی کیان دچار شعله‌های عملیات خلاف عدالت و انصاف گذشته خود شده‌اند به آسانی آرام نخواهند شد؛ بالنتیجه اقدامات مضحک او جلوی تقلای آزادی‌خواهان را نگرفت.

-از متن کتاب-