کتاب روند اسلام گرایی در کشورهای آسیای مرکزی علی کبریایی زاده نشر انتشارات بین المللی الهدی

نگرش به اسلام در آسیای مرکزی تاریخ پرفراز و نشیبی دارد که حساسترین مقطع آن با ایجاد حاکمیت استعمار تزاری در قرن ۱۹ آغاز و در پی هفت دهه حاکمیت نظام کمونیستی با استقلال غیر منتظره کشورهای آسیای مرکزی در آستانه قرن بیست و یکم به اوج خود رسید. با فروپاشی شوروی در دهه ۹۰، مجموعه‌ای از کنشها و واکنشهای متاثر از تغییر سیاست بینالملل (منسوخ شدن مقولههایی همچون گروه‌های متعارض، بلوکبندی قدرت، جنگ و خونریزی و...) برنامههای سیاسی متفاوت حاکمان بازمانده از نظام شوراها، خلاء ایدئولوژیک بوجود آمده در اثر فروپاشی شوروی، بینشها و برداشتهای مختلف از اسلام، تلقی جهان از اسلام، متاثر از بحرانهای موجود در خاورمیانه از یک سو و از سوی دیگر توجه به اسلام به عنوان مهمترین مولفه هویتی میلیونها انسان مسلمان آسیای مرکزی، سبب بوجود آمدن رقابت تام و تمامی میان نیروهای اسلامگرا و نظام‌های سیاسی حاکم شد که تحولات سیاسی نظامی جمهوری تاجیکستان و درگیری‌های خونین این کشور به مدت ۵ سال را باید نمونه برجسته آن دانست. یک دهه بعد وقوع حادثه ۱۱ سپتامبر در سال ۲۰۰۱ فرصتی فراهم ساخت تا اندیشه حاکم بر نظام بینالملل که تحت تأثیر غرب و اندیشه غربی بود بر رقیبی فرهنگی ـ تمدنی به نام اسلام و پدیدهای به نام اسلامگرایی تمرکز یابد و به این ترتیب کشورهای اسلامی و مسلمانان از حاشیه نظام جهانی به راس توجهات جهانی منتقل شدند از جمله این مناطق که در این روند مورد توجه خاص قرار گرفت، آسیای مرکزی است که به دلیل شرایط خاص حاکم بر منطقه مذکور در سالهای پس از فروپاشی در کنار همجواری سه کشور این منطقه (ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان) با افغانستان، باعث شد رهبران این کشورها که در سالهای پس از استقلال تلاش‌های فراوانی را برای تقویت اقتدار خویش انجام داده بودند از فرصت پیش آمده استفاده کنند و به بهانه اقدامات بازدارنده برای جلوگیری از تسری بلای افغانستان به کشورهای خود، نابودی کامل اسلامگرایان و قلع و قمع گروهای سیاسی مذهبی خارج از چارچوب اسلام مورد حمایت خود را در دستور کار قرار دهند؛ اما برغم تمامی این تلاش‌ها، گزارشهای مراکز و موسسات مطالعاتی متعدد بینالمللی گویای این واقعیت است که به خصوص طی چند سال اخیر برخورد خشونت بار برخی حاکمان آسیای مرکزی در پاسخ به مطالبات دینی مردم، هم اسباب ظهور و بروز جریانات افراطگرا را فراهم کرده به نحوی که در حال حاضر انسجام و یکپارچگی گروه‌های بنیادگرا امکان به خطر انداختن بقای رژیمهای سیاسی موصوف را به شکل چشمگیری افزایش داده است و نیز سبب شده اسلام‌گرایی به پایدارترین تحول آسیای مرکزی تبدیل شود. موضوعی که نه تنها نظام‌های سیاسی منطقه بلکه قدرتهای فرامنطقهای را نیز با نگرانیهایی در خصوص احتمال قدرت گرفتن اسلامگرایان و پیامدهای آن مواجه کرده است. اما اینکه آیا واقعا اسلامگرایی در منطقه رشد داشته یا نه و اگر چنین است اسلام با کدام ویژگی‌ها در آسیای مرکزی در حال توسعه است‌، سوالی است که نوشتار پیش رو درصدد ارائه پاسخی مناسب برای آن است. بیتردید رشد اسلامگرایی در آسیای مرکزی همانند هر رویداد دیگری در بردارنده چالشها و فرصت‌هایی است، اینکه چالش‌ها و فرصت‌های مترتب بر رشد اسلامگرایی در منطقه مورد نظر برای جمهوری اسلامی ایران از چه ترتیباتی میتواند برخوردار باشد، سوال دیگری است که در این مقال به آن پاسخ داده میشود.