بسیاری از ما داستان‌های کوتاه آموزنده را کودکانه می‌دانیم یا انتظار داریم این داستانک‌ها از جنس سخنان بزرگان باشد اما تنوع داستان‌های آموزنده بسیار بیش از آن است که فکر می‌کنیم. تعداد زیادی از نویسندگان برجسته‌ی ایرانی و خارجی داستان‌های الهام بخشی نوشته‌اند که پندآموز به‌حساب می‌آیند و نکته اخلاقی دارند. این حکایت‌ها بسیار جذاب‌اند و می‌توانند برای زندگی ما کاربردی و آموزنده باشند. در این یادداشت با تعدادی داستان کوتاه آموزنده آشنا خواهیم شد. برخی از آنها به‌صورت صوتی نیز منتشر شده‌اند و اگر زمان زیادی برای خواندن آنها ندارید می‌توانید نسخه صوتی‌شان را گوش دهید.
داستان‌هایی که معرفی می‌کنم شامل داستان‌های کوتاه فارسی، داستان کوتاه قدیمی و همینطور داستان‌های کوتاه صوتی می‌شوند پس حتما می‌توانید داستان کوتاه مورد علاقه‌تان را در بین آنها پیدا کنید.
ماهی سیاه کوچولو
ماهی سیاه کوچولو یکی از جذاب‌ترین داستان‌های کوتاه آموزنده ایرانی است که افراد در سنین مختلف می‌توانند آن را بخوانند.
در این داستان یک ماهی برای رسیدن به دریا و کسب تجربه‌های بیشتر، با مخاطراتی که در ذهنش وجود دارد روبرو می‌شود و سفری را از رودخانه‌ای آرام به سمت دریا را آغاز می‌کند.
ماهی سیاه کوچولو داستانی برای دستیابی به رهایی و شکستن حصارهای است که می‌تواند در ذهن و باورهای ما شکل‌گرفته باشد یا حتی شدت بیشتری پیدا کند و به شکل موانعی عینی و واقعی بیابد.
ماهی سیاه کوچولو نماینده نسلی انقلابی و رادیکال است که می‌خواهد بر محدودیت‌های عینی و ذهنی غلبه کند و آنها را کنار بزند. این شجاعت و تهور شرایط جدیدی را رقم می‌زند و نشان می‌دهد هر فردی واجد چه توانایی‌های از پیش کشف نشده‌ای است.
از کتاب ماهی سیاه کوچولوی بهرنگی برداشت‌ها و تفسیرهای سیاسی بسیاری وجود دارد. برخی می‌گویند این کتاب مانیفست غیررسمی سازمان چریک‌های فدایی خلق است. همانطور که گفته شد ماهی سیاه کوچولو خوانندگان را در نگاه اول دعوت به یک انقلاب درونی می‌کند تا بر تابوهای ذهنی خود تسلط بیابند و پس از آن در مسیری جدید گام بردارند و با موانع عینی روبرو شوند.
زبان نمادین این قصه بسیار جذاب و جالب‌توجه است و به همین خاطر بسیاری از نویسندگان ایرانی پس از انتشار این داستان کوتاه آموزنده از این سبک الهام و الگو می‌گیرند. داستان فوق پس از انتشار توانست جوایز ادبی داخلی و خارجی بسیاری را نصیب خود کند و چندین بار تجدید چاپ شود.
صمد بهرنگی معلم، داستان‌نویس و فعال سیاسی چپ‌گرا در ۲ تیر سال ۱۳۱۸ در شهر تبریز دیده به جهان گشود. صمد کودکی سختی داشت و در محله‌ای فقیر‌نشین به نام چرنداب بزرگ شد. پدر او کارگر فصلی بود و همیشه زندگی سختی داشت. فشارهای زندگی سبب شد تا پدرش عزت، تبریز را ترک کند و برای کار به قفقاز برود. اما او هیچ‌گاه به آذربایجان بازنگشت.
صمد پس از گذراندن دوران دبستان و دبیرستان در سال ۱۳۳۴ به دانشسرای مقدماتی پسران تبریز رفت و پس از فراغت از تحصیل به‌عنوان معلم مشغول به کار شد. او این شغل را دوست داشت و مدت‌زمان زیادی از عمرش را به تحصیل در مناطق روستایی گذراند. او هم‌زمان با تدریس، برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات و زبان انگلیسی به دانشگاه تبریز رفت و نهایتاً در سال ۱۳۴۱ به درس‌خواندنش پایان داد.
تدریس در مناطق روستایی غیرفارسی‌زبان او را به فکر واداشت که چنین نظام آموزشی‌ای نمی‌تواند کارآمد باشد و باید در آن بازنگری‌های اساسی صورت بگیرد. از سوی دیگر نگاه‌های انتقادی بهرنگی برایش دردسرهایی به همراه داشت، چند بار پایش به دادگاه باز شد و او را در داشتن دانش‌آموزان دبیرستانی محروم کردند. آثار ماهی سیاه کوچولو و اولدوز و کلاغ‌ها که بسیار پرطرفدار و پرخواننده بودند، مفهوم و بنیانی سیاسی داشتند. خود بهرنگی نیز با چریک‌های فدایی خلق ارتباط داشت. همین مسئله سبب شد که پس از درگذشت او تردیدهایی بابت نحوه مرگش ایجاد شود. در چنین فضایی بسیاری باور داشتند که بهرنگی توسط ساواک به قتل رسیده است اما جلال آل احمد و بسیاری از نزدیکانش باور داشتند تا او بر اثر یک حادثه در رودخانه ارس غرق شده و جان‌باخته است.
زندگی خصوصی درختان
این اثر توسط آله خاندرو سامبرا نویسنده شیلیایی نوشته شده است. ابن نویسنده در سال ۱۹۷۵ متولد شد و در سال ۱۹۹۷ از دانشگاه شیلی در رشته ادبیات و زبان اسپانیایی فارغ‌التحصیل شد. او در سال ۱۹۹۷ به مادرید رفت و مطالعات خود در رشته ادبیات اسپانیایی را ادامه داد. در این مدت از او آثار ادبی گوناگونی منتشر شد. آله خاندرو پس از بازگشت به شیلی در مقطع دکتری به تحصیلش ادامه داد. در سال ۲۰۰۷ بود که سامبرا به‌عنوان یکی از برترین نویسندگان آمریکای لاتین شناخته شد.
این نویسنده نقد‌های ادبی بسیار برجسته‌ای دارد و به‌عنوان یک شاعر مهم آمریکای لاتین نیز شناخته شده است.
زندگی خصوصی درختان یکی از جذاب‌ترین داستان‌های اوست. در این کتاب خولیان پدر دختری کوچک است و هر از چند گاهی با فرزندش صحبت می‌کند و تلاش دارد برای فرزند خود لحظات خوبی را بیافریند. اما در یک شبی که همسرش حضور ندارد افکاری به ذهنش می‌رسد. آن هم این‌که چگونه باید کودکش را تربیت کند و اگر اتفاقی بیفتد که دختر آنها پدر و مادرش را از دست بدهد، چه سرنوشتی در انتظار دانیلا خواهد بود.
البته داستان این خانواده مقداری پیچیده‌تر است و خولیان پدرخوانده دانیلا محسوب می‌شود و برای دخترک مدت زمانی وقت لازم بوده تا به خولیان عادت کند.
در ابتدای این کتاب همه شخصیت‌های مهم اعم از دانیلا، خولیان، ورونیکا (همسر خولیان و مادر دانیلا) و فرناندو (پدر بیولوژیکی دانیلا و همسر سابق ورونیکا) توصیف می‌شوند و ما با آنها آشنا می‌شویم. پس از آن داستان صورتی عمیق‌تر به خود می‌گیرد و خولیان را با تأملاتی روبرو می‌کند. خولیان دوست دارد که پدری وظیفه‌شناس باشد و بتواند به بهترین نحو ممکن فرزند خوانده‌اش را تربیت کند. اما این کار برای خود او نیز چالش‌های ذهنی خاصی را به همراه دارد و تلاش می‌کند تا بتواند برای این چالش‌ها جوابی درست و مناسب بیابد.
داستان زندگی خصوصی درختان به مسائلی می‌پردازد که افراد کمی ترجیح می‌دهند ذهن خود را با آن درگیر کنند زیرا از فکرکردن به چنین موضوعاتی هراس و اضطراب دارند. این اثر ادبی توسط ونداد جلیلی و به‌وسیله نشر چشمه به فارسی ترجمه شده است. زندگی خصوصی درختان به زبان‌های مختلفی نیز چاپ شده و برای نویسنده شهرتی جهانی را به ارمغان آورده است.
تهران در بعدازظهر
این کتاب مجموعه‌ای از شش داستان کوتاه از مصطفی مستور است که به موضوعات مختلف می‌پردازد.
چند مسئله ساده، به معضلات و مشکلات اجتماعی زندگی در ایران معاصر اشاره دارد و حالت‌های مختلفی را برای انتخاب یک فرد در نظر می‌گیرد که بسیاری از آن حالات شرایط ایدئال و مناسبی نیستند. این اثر طنز تلخی را در خود دارد و خواننده را به فکر فرو می‌برد. مخاطب در این داستان با ابهامات فراوانی روبرو می‌شود.
چند روایت معتبر درباره دوزخ یکی دیگر از داستان‌های این مجموعه است. این قصه از زبان یک زن بدکاره روایت می‌شود و شامل تک‌گویی‌های او و مشکلاتی است که با آنها در طول زندگی‌اش رودررو شده است.
او با فردی مواجهه داشته و طرف مقابل درباره بهشت و دوزخ سخنانی به او گفته است. به همین خاطر شخصیت اول داستان دارد به امکان رهایی خود از این وضعیت فکر می‌کند.
تهران در بعدازظهر مهم‌ترین داستان این مجموعه است که در آن چند اتفاق به‌صورت موازی رخ می‌دهد.
این رویدادها در آپارتمانی در سعادت‌آباد، لابی هتل لاله، پارک ساعی، بیمارستان دی، جردن و پارک‌وی در ساعت‌هایی نزدیک به هم اتفاق می‌افتند.
چند روایت معتبر درباره بهشت داستانی لطیف، تأمل‌برانگیز و سرشار از عاطفه درباره کودکی دارای معلولیت ذهنی و دنیای او است. این کودک بیشتر با برادر و مادرش زندگی می‌کند و دنیا را از دید آنها می‌بیند. برادر این کودک در شرف ازدواج است و او ورود یک فرد جدید به خانواده‌اش را تجربه می‌کند.
مصطفی مستور نویسنده شناخته شده ایرانی در سال ۱۳۴۳ در شهر اهواز به دنیا آمد. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دانشگاه شهید چمران اهواز شد و در رشته مهندسی عمران درس خواند.
اما او از کودکی به ادبیات علاقه داشت و بالاخره پس از گذراندن دوره لیسانس به سراغ خواندن ادبیات و زبان فارسی رفت و در همان دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد در رشته ادبیات تحصیل کرد. مصطفی مستور اولین اثر ادبی خود را در سن ۱۶ سالگی و در سال ۱۳۶۹ منتشر کرد. این اثر دو چشمخانه خیس نام داشت و در مجله کیان منتشر شد. مصطفی مستور همکاری خود با این نشریه را ادامه داد و نهایتاً در سال ۱۳۷۷ اولین مجموعه داستانی خود را منتشر کرد. بیشتر آثار این نویسنده مضامین عاشقانه‌ای دارند و در بستر زندگی اجتماعی روزمره رقم می‌خورند.
علاوه بر داستان، از این نویسنده تعداد زیادی پژوهش ادبی، نمایشنامه و شعر نیز موجود است. این نویسنده آثاری از ریموند کارور و کریستف کیشلوفسکی را نیز به فارسی ترجمه کرده است. مصطفی مستور در حال حاضر ۵۸ساله است و در شهر تهران زندگی می‌کند.
دستفروش در دادگاه
آناتول فرانس در تاریخ ۱۶ آوریل سال ۱۸۴۴ متولد شد. نام اصلی او آناتول فرانسوا تیلور بود. دوران کودکی آناتول فرانس در کتاب‌فروشی مشهور پدرش گذشت. خانواده او پیش از دستیابی به این کتاب‌خانه در موقعیت و وضعیت مالی نامناسبی بودند. در سال ۱۸۶۶ پدر آناتول فرانس در موقعیت بدی قرار گرفت و سلامتی خود را از دست داد. خود او تمایلی به اداره این کتاب فروشی نداشت به همین دلیل آن را به حراج گذاشت.
فرانس در سن ۳۳ سالگی ازدواج کرد و در شهر نویی فرانسه مستقر شد. ثمره این ازدواج دختری به نام سوران بود. البته این پیوند زناشویی تا سال ۱۸۹۲ دوام پیدا کرد و به طلاق انجامید.
از این نویسنده و شاعر آثار برجسته بسیاری به‌جای‌مانده است. رمان جزیره پنگوئن‌های این نویسنده که به‌نوعی تاریخ فرانسه را روایت می‌کند و کتاب خدایان تشنه‌اند که به فرانسه پس از انقلاب ۱۷۸۹ و دوران وحشت تعلق دارد از شناخته‌شده‌ترین آثار او محسوب می‌شوند.
او به‌خاطر آفرینش آثار ادبی بزرگ و برجسته در سال ۱۹۲۱ مفتخر به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد. این نویسنده نهایتاً در ۱۲ اکتبر ۱۹۲۴ و در سن ۸۰ سالگی درگذشت. برخی تعداد تشییع‌کنندگان او را بیش از دویست هزار تن تخمین زده‌اند. آناتول فرانس فعالیت سیاسی و اجتماعی فراوانی داشت و بسیاری از آثارش در حوزه ادبیات تعلیمی نوشته شده‌اند. او در داستان‌هایش انسان‌ها را به ایستادگی در برابر ظلم و تلاش برای دستیابی به عدالت دعوت می‌کند.
مجموعه داستان‌های کوتاه دستفروش در دادگاه به موضوع عدالت در دادگاه‌های فرانسه می‌پردازد. اصلی‌ترین داستان این مجموعه کرنکبیی نام دارد. این داستان از ماجرای دریفوس در فرانسه الگوبرداری شده است. دریفوس افسری یهودی در ارتش فرانسه بود که بر اثر توطئه به جاسوسی برای ارتش پروس محکوم شد. با گذشت زمان همگان پی بردند که دریفوس بیگناه است اما دادگاه نظامی فرانسه به وجود همه این شباهت حکم به تبرئه دریفوس نمی‌داد. این اتفاق بحث شدیدی را در جامعه فرانسه برانگیخت.
داستان کرنکبیی نیز استعاره‌ای از دادگاه دریفوس است که در آن به فردی بیگناه ظلم می‌شود و پس از بالا و پایینی فراوان نهایتا متهم بیگناه به زندان می‌افتد. بسیاری از بزرگان و منتقدان ادبی مهم این داستان را تحسین می‌کنند زیرا اثر فوق جلوه‌‌ای استعاری از تجربه بی‌عدالتی در دادگاه کشوری دموکراتیک است.
داستان امیل این مجموعه بر انتقاد از خطاهای بشری و تخریب‌های شخصیتی تاکید فراوان می‌کند و رویکردی بیشتر اخلاقی دارد. در داستان فوق اثر شایعه نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
قضات شریف داستان دیگری است که به دو رویکرد نسبت به قانون اشاره دارد. دو قاضی در رابطه با ماهیت قانون با یکدیگر بحث می‌کنند. یکی به آن منشایی الهی می‌دهد و دیگری قانون را تولید جامعه بشری می‌داند.
بخش دیگری از داستان‌های این کتاب به فایده اخلاقی مجازات و مسئله تخریب شخصیت انسان اشاره می‌کند.
به نظر نمی‌رسد که آناتول فرانس در این داستان‌ها منتقد غیرمنصفی برای دستگاه قضایی باشد و تلاش می‌کند به مناقشات و درگیری‌های ذهنی قضات نیز بپردازد.
آناتول فرانس از مهم‌ترین نویسندگانی بود که از جدایی مذهب از قانون دفاع می‌کرد و این نگاه در مجموعه داستان فوق نیز انعکاس پیدا کرده است. این مجموعه داستان توسط سید حسام الدین سید اصفهانی و نشر افکار ترجمه شده است. این کتاب وفاداری زیادی به متن اصلی دارد و در عین لحنش ساده و روان است.
دوستی بازیافته
دوستی بازیافته در بستر آلمان دهه سی اتفاق می‌افتد. شخصیت اصلی داستان پسری یهودیان است که در شهر اشتوتگارت به دبیرستان می‌رود. این پسر به خانواده‌ای یهودی تعلق دارد، پدرش پزشکی حاذق است و مادرش به کار خانه‌داری می‌پردازد. آنها به طبقه‌ای ممتاز و عالی‌رتبه تعلق دارند با این حال در اشتوتگارت مدرن و مرفه نیز رگه‌هایی از یهود‌ستیزی وجود دارد. بیشتر دانش‌آموزان در مدرسه با شخصیت اصلی کتاب بدرفتاری می‌کنند یا سعی دارند تا از او فاصله بگیرند. اما در همین زمان یک دوستی عمیق میان او و یکی از دانش‌آموزان اشرافی کلاسش شکل می‌گیرد. آنها چند باری به خانه یک دیگر می‌روند و سعی می‌کنند تا خانواده‌های یکدیگر را بشناسند. اما تحولات سیاسی حاکم بر آلمان بر این دوستی نیز تاثیر می‌گذارد. بسیاری از خانواده‌های اشرافی آلمان به نازی‌ها علاقه‌مند شده‌اند و به همین دلیل روابط این دوست به تیرگی می‌گراید. نهایتاً شخصیت اول داستان به دلیل نگرانی‌های خانواده‌اش آلمان را ترک می‌کند و برای ادامه تحصیل به ایالات متحده آمریکا می‌رود. پدر او در جنگ جهانی اول شرکت داشته است و توانسته نشان صلیب آهنین را که یکی از عالی‌ترین نشان‌های جنگی است دریافت کند. پایان داستان به شکلی غیرمنتظره رقم می‌خورد و خوانندگان را متعجب می‌کند. این اثر سرشار از احساسات پاک دوران نوجوانی است.
داستان کوتاه آموزنده چیست؟
داستان کوتاه که ترجمه Shortstory در زبان فارسی است، اصطلاحی تخصصی در ادبیات مدرن است. پس از گذر از دوره رمان‌نویسی، برخی از نویسندگان با تاسی از ادبیات گذشته خود که مبتنی بر حکایات و قصه بود، شروع به نوشتن داستان کوتاه کردند. داستان کوتاه همانطور که از اسمش برمی‌آید داستانی است با حجمی کمتر نسبت به رمان و دیگر گونه‌های ادبی.
در داستان‌های کوتاه عمدتا یک قهرمان اصلی (شخصیت اصلی) و یک ماجرای اصلی وجود دارد و دیگر اشخاص و اتفاقات حول محور شخصیت اصلی و داستان اصلی می‌چرخند. در داستان کوتاه از توصیفات و تشریح خبر چندانی نیست و نویسنده بیشتر روی شخصیت‌پردازی و فضاسازی کار می‌کند.
داستان‌های کوتاه مشهوری در جهان وجود دارد که توسط بزرگترین نویسندگان نوشته شده است که از جمله می‌توان به آثار درخشان ارنست همینگوی در داستان کوتاه اشاره کرد. بسیاری از منتقدان او را به عنوان پدر داستان کوتاه جهان می‌شناسند.
اما آنچه در این مطلب خواندید معرفی برخی از داستان‌های کوتاهی بود که حالتی آموزنده و سمبلیک نیز دارند.
داستان‌های کوتاه صوتی
اگر به شنیدن داستان‌های کوتاه صوتی علاقه‌مند هستید با هم یکی از مجموعه داستان‌های کوتاه جذاب و امروزی را مرور می‌کنیم:
- داستان‌های کوتاه از زنان قصه‌نویس امروز ایران: این نام مجموعه‌ای صوتی است که در چهار بخش تولید و توسط انتشارات واوخوان و به انتخاب نشر روشنگران و مطالعات زنان به چاپ رسیده است. این مجموعه داستان کوتاه صوتی شامل داستان‌های کوتاه برگزیده از زنان نویسنده معاصر ایران است. در برخی از قسمت‌های این مجموعه داستان توسط خود نویسنده خوانده شده که به جذابیت نهایی اثر افزوده است.
در پایان؛ چرا داستان کوتاه بخوانیم؟
مجموعه داستان‌های کوتاه فقط جنبه سرگرمی ندارند. این حکایت‌های جالب و خواندنی می‌توانند تأثیر ویژه‌ای بر زندگی ما بگذارند و به رشد اخلاقی‌مان کمک کنند. انتقال پیام داستان‌های کوتاه آموزنده به‌مراتب آسان‌تر از رمان‌هاست زیرا زمان کمتری از ما می‌گیرد. این داستان‌ها برای گروه‌های سنی مختلف مناسب‌اند و برای شروع مطالعه و تبدیل‌شدن به فردی کتابخوان هم انتخابی مناسب به شمار می‌روند.
