آشنایی با ادبیات ژاپن و معرفی بهترین کتاب‌ها و نویسندگان ادبیات ژاپن

ادبیات ژاپن در ابتدای راهی که طی کرد تحت تاثیر ادبیات چین بود و در گذر تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشت. بخش مهمی از این تحولات به دلیل تغییر ساختار حکومتی و جنگ‌هایی است که هر کدام به نوبه خود تاثیراتی مثبت و منفی بر چهره ادبیات این کشور داشتند. از میان این تحولات می‌توان به سقوط رژیم فئودالی، جنگ ژاپن و روسیه و جنگ جهانی دوم اشاره کرد.

با وزیدن نسیم ادبیات غرب به ژاپن، فصل جدیدی در ادبیات سرزمین شکوفه‌های گیلاس رقم خورد. ترجمه آثار ادبی اروپا از دهه ۱۸۶۰ در ژاپن آغاز شد و تا امروز ادامه دارد. یکی از نتایج مهم آشنایی ژاپنی‌ها با ادبیات غرب اعتلای جایگاه نثر در این کشور بود و می‌توان گفت رمان و داستان کوتاه مدرن ژاپن وامدار ادبیات غرب است.

ادبیات ژاپن درخت کهنسالی است که در فصل‌هایی از تاریخ با دستان ادبیات شرق و غرب آبیاری شده، اما در عین حال میوه‌های مرغوبی به ادبیات جهان هدیه کرده است. در ادامه برخی از مهمترین پدیده‌های ادبی ژاپن را مرور می‌کنیم و با تعدادی از شناخته‌شده‌ترین کتاب‌های ادبیات این سرزمین آشنا می‌شویم.

• چرا باید رمان خارجی بخوانیم؟

I novel؛ رمان نویسنده‌محور

رمان I novel که با عنوان watakushi shosetsu یا shishosetsu نیز شناخته می‌شود یکی از مهمترین گونه‌های ادبی ژاپن است که براساس دریافت ژاپنی‌ها از مکتب ناتورالیسم در دوران میجی شکل گرفت و بعدها بر ادبیات سایر کشورهای آسیایی نیز تاثیر گذاشت. این نوع رمان‌ غالباً به زبان اول شخص نوشته می‌شود و شخصیت اصلی داستان خودِ نویسنده است و اتفاقات و احساساتی را روایت می‌کند که مطابق زندگی واقعی اوست. درحقیقت I novel رمانی نیمه‌- زندگی‌نامه‌ای و اعترافی است و غالباً نیمه تاریک اعمال و افکار نویسنده را برملا می‌کند. «نائویل شیگا» و «اوسامو دازای» از مهمترین نویسندگان رمان I novel در ژاپن به شمار می‌آیند.

هایکو؛ عصاره شعر ژاپن

«هایکو مثل یک عکس فوری و هنری از یک پدیده است» این جمله که نقل‌قولی از یک شاعر معروف ژاپنی است شاید اولین و ماندگارترین تصویری است که برای تعریف این گونه شعری در ذهن خواننده هایکو نقش می‌بندد.

این گونه ادبی مهمترین قالب شعری ادبیات ژاپن است و از ۱۷ مورا تشکیل می‌شود که به ترتیب به صورت سه واحد پنج‌تایی، هفت‌تایی و پنج‌تایی به دنبال هم می‌آیند. یکی از ویژگی‌های اصلی این شعر ایجاز و اختصار است و از عناصر طبیعت به عنوان استعاره‌ای برای بیان حقیقتی مهمتر استفاده می‌کند.

در شعر هایکو، شاعر تمام شاخه‌های اضافی شعرش را هَرَس می‌کند و ناگفته‌های او بسیار بیشتر از گفته‌های اوست. هایکو قصه و داستان تعریف نمی‌کند، بلکه تنها بذر یک روایت را در ذهن خواننده می‌کارد و باقی ماجرا را به تخیل خواننده واگذار می‌کند.

«ماسائوکا شیکی» از هایکوسرایان معروف ژاپن است و کتاب «کوکوی خونین‌گلو» شامل زندگی‌نامه و شعرهای اوست که نشر «اتفاق» آن را با ترجمه ع. پاشایی منتشر کرده است.

نمونه‌های هایکوی ژاپنی

بیدار شو پروانه …
دیر است، فرسخ‌ها راه
مانده با هم برویم

(ماتسوئو باشو)

***

در تندباد پاییزی
چه اندوهناک شکسته
شاخه توت سفید

(ماتسوئو باشو)

***

باری بر شانه‌ام
غمی روی سینه
اشکی غلتیده بر گونه‌ام

(ماسائوکا شیکی)

***

برای آن کس که شاخه‌ها را می‌شکند
عطر می‌پراکنند
شکوفه‌های آلو

(فوکودا چیونی)

مانگا؛ آیینه فرهنگ ژاپن

مانگا رمان گرافیکی است که خاستگاه آن ژاپن است و جلوه‌ای از هنر عامه و فرهنگ بومی این کشور محسوب می‌شود. ردپای اولین مانگاهای ژاپن به قرن دوازدهم برمی‌گردد. در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، دروازه‌های ژاپن به روی تولیدات فرهنگی آمریکا باز شد و «مانگای مدرن» به سبک انیمیشن‌های آمریکایی در این کشور شکل گرفت. اما ژاپنی‌ها، با ایجاد تغییرات اساسی در تصاویر و داستان‌ها، مانگای مدرن را در کشورشان ژاپنیزه کردند. از مانگاهای معروف ژاپن می‌توان به one piece، توپ اژدها، ناروتو، بلک جک و اوشینبو اشاره کرد.

«اوسامو تزوکا» را در ژاپن به عنوان پدر مانگا می‌شناسند. او با نوآوری‌هایش در روایت و تصویرسازی الگوی تازه‌ای برای سبک جدید «مانگای داستانی» و انیمه تلویزیونی ارائه کرد. تزوکا موضوعات غربی را با داستان‌های شرقی ترکیب ‌کرد و برای اولین بار به خلق شخصیت‌هایی پرداخت که شباهتی به شرقی‌ها نداشت، شخصیت‌هایی با چشم‌های درشت و مدل موهای عجیب. او همچنین با استفاده از مضامین جدی و مفاهیم پیچیده در مانگاهایش به تنوع ژانر و تنوع مخاطب این حوزه کمک بزرگی کرد.

بی‌تردید مانگا از محبوبترین پدیده‌های فرهنگی ژاپن است و جالب است بدانید در ژاپن کافه‌هایی وجود دارد با عنوان «کافه‌های مانگا» یا «مانگا کی سا» که در دل کتابخانه‌های بزرگشان دنیایی از انواع مانگاها را جای داده‌‌اند و افراد می‌توانند در کنار نوشیدن قهوه و استفاده از سایر امکانات رفاهی و سرگرمیِ این کافه‌ها از خواندن مانگاهای مورد علاقه‌شان لذت ببرند.

معرفی ۴ رمان خواندنی از ادبیات ژاپن

از دو که حرف می‌زنم، از چه حرف می‌زنم؛ نوشته هاروکی موراکامی

«هاروکی موراکامی» نویسنده ژاپنی و برنده جوایز فرانک اوکانر، فرانتس کافکا و یومیوری است. او بارها تا چند قدمی دریافت جایزه نوبل ادبیات پیش رفته، اما هنوز این جایزه روی خوش به او نشان نداده است. موراکامی را در دنیای ادبیات با داستان‌های کوتاه و رمان‌هایش می‌شناسند، اما قلم او به وادی‌های غیرداستانی نیز سرک کشیده است. حاصل یکی از این تجربه‌های غیرداستانی کتابی است به نام «از دو که حرف می‌زنم، از چه حرف می‌زنم».

نویسنده‌ای که در داستان‌هایش بر مرز باریک خیال و واقعیت قدم می‌زند، در این کتاب غیرداستانی از دویدن‌هایش در دنیای واقعی می‌گوید. او نویسنده‌ای است که برای بهتر نوشتن می‌دود و تا جایی پیش می‌رود که در مسابقات دوی ماراتن شرکت می‌کند.

موراکامی در این کتاب درباره تجربه‌هایش از دویدن و نوشتن می‌گوید، دو فعالیتی که به نظر می‌رسد هیچ ارتباطی با هم ندارند، اما او آنها را به هم پیوند زده است. او می‌دود تا قلمش را ورزیده کند و صدای درونش را بهتر بشنود. این کتاب دریچه‌ای برای آشنایی با زندگی نویسنده سورئالی است که استقامت و استمرارش را در نویسندگی مدیون دویدن است. نشر چشمه این کتاب را با ترجمه مجتبی ویسی روانه بازار کرده است.

بازمانده روز؛ اثر کازوئو ایشی‌گورو

«کازوئو ایشی‌گورو» نویسنده ژاپنی‌تبار و برنده جایزه نوبل ادبیات است که جوایز وایت برِد و من بوکر را نیز در کارنامه ادبی خود ثبت کرده است. او از پنج سالگی در انگلستان زندگی کرده و آثارش را به زبان انگلیسی می‌نویسد.

کتاب «بازمانده روز» روابط ارباب و پیش‌خدمت را در جامعه اشرافی انگلستان قرن نوزدهم به نمایش می‌گذارد و از زبان اول شخص روایت می‌شود. شخصیت اصلی کتاب پیش‌خدمتی است که بیش از سی سال در خانه یکی از اشراف انگلستان خدمت کرده و حالا با پایان یافتن دوران امپراتوری انگلستان مشغول خدمت به اربابی آمریکایی در همان خانه است. او در طی سفری شش روزه خاطراتش را از روزگار سپری شده مرور می‌کند و با لحن رسمی و مضحکش در همان صفحات ابتدایی کتاب لبخند تلخی را بر لبان خواننده می‌نشاند. او که عمری را صرف جلب رضایت اربابش کرده خاطراتش را نیز با همان زبان نوکرمآبانه روایت می‌کند.

«بازمانده روز» در سال ۱۹۸۹ جایزه من بوکر را برای نویسنده‌اش به ارمغان آورد. مرحوم نجف دریابندری این کتاب را به فارسی ترجمه کرده و در پیشگفتار آن نکات جالبی را درباره ظرافت‌های ترجمه این کتاب با خوانندگانش در میان گذاشته است.

یکی دیگر از آثار خواندنی ایشی گورو، رمان غول مدفون است. داستان غول مدفون درباره زوج کهنسالی است که برای پیدا کردن پسر گمشده‌شان راهی سفری طولانی می‌شود. آن‌ها سفرشان را در بریتانیای قدیم آغاز می‌کنند، بریتانیای این رمان در زمان ساکسون‌ها و برایتون‌ها است. در سرزمین ساکسون‌ها و برایتون‌ها همه‌گیری فراموشی اتفاق افتاده است و پس از جنگی طولانی حالا آنها در مواجهه با فراموشی پس از جنگ هستند. این فراموشی همه‌گیر شکل مه‌ در سرزمین بریتانیا سایه افکنده و سفر اکسل و بییتریس را نیز تحت‌شعاع قرار می‌دهد.

من یک گربه هستم؛ اثر ناتسومه سوسه‌کی

گربه‌ها در فرهنگ ژاپن جایگاه خاصی دارند و در بسیاری از داستان‌های ژاپنی سر و کله آنها پیدا می‌شود. گاهی هم آنقدر در یک داستان جا خوش می‌کنند که به شخصیت اصلی آن تبدیل می‌شوند. ظاهراً یکی از همین گربه‌ها زمانی در ذهن «ناتسومه سوسه‌کی» پرسه می‌زده است، رمان‌نویسی که ژاپنی‌ها از او به عنوان بزرگترین نویسنده تاریخ مدرن این کشور یاد می‌کنند.

ماجراهای کتاب «من یک گربه هستم» از زبان یک بچه گربه روایت می‌شود، گربه شوخ‌طبعی که به جای شکار موش‌ها مشغول تماشای زندگی آدم‌هاست و از حماقت‌ها و ضعف‌های آنها انتقاد می‌کند. سوسه‌کی در این کتاب تحولات اجتماعی ژاپن در دوران میجی (۱۹۱۲-۱۸۶۸) و همچنین تقابل فرهنگ غرب و سنت‌های ژاپن را به تصویر می‌کشد. انتشارات نگاه این کتاب را با ترجمه پرویز همتیان بروجنی منتشر کرده است.

شکار و تاریکی؛ اثر ادوگاوا رانپو

«ادوگاوا رانپو»، که نام اصلی او «هیرائی تارو» است، نویسنده و منتقد ژاپنی و یکی از پایه‌گذاران ادبیات پلیسی در این کشور است. از میان نویسندگان محبوب او می‌توان به «ادگار آلن پو» و «آرتور کانن دویل» اشاره کرد. بیشتر آثار این نویسنده در ژانر وحشت جای می‌گیرند.

در رمان «شکار و تاریکی»، رانپو خودش نقش قهرمان داستان را بازی می‌کند و نویسنده رمان‌های پلیسی است. او پس از آشنایی با زنی که همسرش به قتل رسیده تصمیم می‌گیرد از ماجرای این جنایت مرموز پرده بردارد، اما قاتل نیز خودش نویسنده رمان‌های پلیسی است و به این ترتیب تقابل کاراگاه و مجرم در این رمان رنگ دیگری به خود می‌گیرد. محمود گودرزی نسخه فرانسوی این کتاب را به فارسی برگردانده و نشر چترنگ آن را به چاپ رسانده است.