بازنمایی چهره جنگ در ادبیات؛ شاهکارهایی که از دل جنگ متولد شدند!

اکثر افراد منطقی و صلح‌طلب احتمالا با این جمله ادوین استار موافق هستند که:‌ «جنگ برای هیچ‌چیز خوب نیست»!
اما واقعیت طور دیگری است و اکثر نویسندگان اگر چه جمله بالا را قبول دارند اما در برابر جنگ‌ها،‌نبردها و مبارازات تاریخ به عنوان راویان و بازگوکنندگان ابعاد این وقایع تلخ حضور داشته و جنگ را به نوعی الهام‌بخش نوشته‌های خود قرار داده‌اند و در نتیجه شاهکارهای زیادی از دل جنگ‌ها متولد شده‌ است.
سویه‌های مختلفی در ادبیات جهان نسبت به جنگ وجود دارد، برخی از نویسندگان تمرکزشان را روی نمایش قدرت نیروهای نظامی، لشگرکشی‌ها، اقدامات سیاستمداران، شجاعت و دلیری سربازان گذاشته و به جنگ از زاویه افتخارآمیز نگاه کرده‌اند. در این سویه از ادبیات معمولا خود جنگیدن نقطه مرکزی ماجراهاست و رمان‌های جنگی که با این دیدگاه نوشته شده‌اند به رشادت‌ها و از جان‌گذشتگی‌های سربازان و فرماندهان پرداخنه‌اند.
از سوی دیگر نویسندگانی هم به ابعاد و نتایج جنگ‌ها، دردها و رنج‌هایی که افراد غیرنظامی، زنان و کودکان به خاطر جنگ‌ها متحمل شده و می‌شوند پرداخته‌اند به این ادبیات، ادبیات ضد جنگ می‌گویند. در این نوع از رما‌ن‌ها و داستان‌ها ما با چهره واقعی جنگ و آسیب‌های تاریخی و اجتماعی آن رو‌به‌رو می‌شویم و این شکل از روایت همدلی بیش‌تر مخاطبان را در پی دارد.

در ادامه با برخی از بهترین شاهکارهای ادبی الهام گرفته‌ از جنگ آشنا می‌شویم:

-جنگ و صلح رمان جاودانه تولستوی

«جنگ و صلح» بدون شک یکی از بهترین کتاب‌های تمام دوران‌ها است – این شاهکار تولستوری را می‌توان از نوع رمان‌های ضد جنگ برشمرد،‌ رمانی که  درباره جنگ، درگیری و تأثیر آن بر همه درگیران است. جنگ و صلح که در جریان تهاجم نیروهای ناپلئون به روسیه در سال ۱۸۱۲ اتفاق می‌افتد، رویکرد تاریخی و دقیق به اتفاقات دارد و با توجه به اینکه تولستوی در جنگ کریمه حضور داشته است، به‌عنوان یک اثر ادبی معتبر در زمینه جنگ شناخته می‌شود. این رمان در زمان انتشار ۱۲۲۵ داشت و تولستوی با جزئیات بسیار زیبا و ادبیاتی فاخر چهره جنگ را در آن به نمایش گذاشته بود.

– تبصره ۲۲

قدرت رمان طنز درخشان جوزف هلر به قدری بود که از این کتاب به عنوان یک افتخار نام برده می‌شود. او داستان خودش را در واکنش به جنگ جهانی دوم نوشت و نوشتن این کتاب را از سال ۱۹۳۵ آغاز کرد اما این کتاب ۸ سال بعد منتشر شد. تصویری که جوزف هلر در این رمان ارائه می‌دهد،‌تصویری از ایتالیای فاسد و تاریک دوران جنگ است. در تبصره ۲۲ گروهی از خلبانان آمریکایی حضور دارند و ما همراه آنان به ماموریت‌های جنگی‌شان می‌رویم.
این کتاب سراسر پوچ‌گرایانه است و نگاهی کاملا انتقادی به جنگ دارد. جنگ مدرن صورتی از سرمایه داری سازمانی است و طبق قاعده ی «تبصره ۲۲» اداره می شود؛ انحراف اساسی هر نوع منطق برای حفظ یک نظام. طبق قاعده ی تبصره ۲۲ نیروی هوایی آمریکا، اگر کسی می خواهد از رزم معاف شود، باید ابتدا عدم سلامت روانی اش احراز شود؛ اما چون کسی که می خواهد از رزم معاف شود، عاقل است، نمی تواند معاف شود. این دنیا جایی است که سلامت عقل برابر دیوانگی و دیوانگی معادل عقلانیت است، انسان ها مکانیکی هستند و ماشین ها انسان، و این ترکیب بی معنی مایه ی طنز سیاه و ساختار این کتاب را فراهم می کند.

– سلاخ خانه شماره ۵

مسئله بقا به عنوان یکی از مسائل پایه‌ای و زیستی بشر و همه طبیعت شاید یکی از مضامینی باشد که با جنگ پررنگ‌تر می‌شود. جنگ‌ها همزمان با شروع خود مضامین و مفاهیمی را  به همراه دارند که در ساحتِ ادبیات و در قالب رمان امکان ماندگاری و بازتاب می‌یابند، مضامینی چون عشق، بقا، وطن، وطن‌پرستی، تجاوز، کشتار و غیره. از این منظر است که ادبیات نقش ِ بستری برای بازگویی و روایت جنگ از زاویه دید کسانی است که منافع ِ‌ سیاسی یا اقتصادی در جنگ‌ها ندارند.